Ikoon: Drie Heiligen, Moskou, circa 1650, 84,5 x 64,5 cm
Door Boris de Munnick
*Tot en met zaterdag 3 december toont Morsink Icon Gallery aan de Amsterdamse Keizersgracht een bijzondere collectie van 40 Russische ikonen uit de 16de tot en met de 20ste eeuw. De tentoonstelling is de feestelijke afsluiting van een grondige renovatie van het uit 1684 daterende pakhuis waar de galerie zetelt. Een aantal zeldzame topstukken is voor het eerst te zien voor het publiek, na lange tijd in privécollecties bewaard te zijn geweest. Eén van de topstukken is een monumentale ikoon met Drie Heiligen, rond 1650 geschilderd in Rusland en afkomstig van een Britse particuliere verzamelaar. Morsink Icon Gallery wil nieuw publiek laten kennismaken met oude ikonenkunst.
De ikoon met de Drie Heiligen is sinds 1960 niet meer voor het publiek te zien geweest. De linker heilige, met eenvoudige bruine kleding en lange haren, houdt zijn handen gevouwen voor zijn borst. Het is de asceet Aleksei, die leefde in de 5de eeuw in Syrië en armoede verkoos boven rijkdom. Deze Aleksei werd bijzonder vereerd door de Russische Tsaar Aleksei I. De middelste heilige, ook Aleksei genaamd, was in de 14de eeuw 'metropoliet' (aartsbisschop) van Moskou en gold als de speciale beschermheilige van de Russische tsaren en prinsen. Hij draagt een prachtige, met geometrische kruisen versierde mantel. Rechts staat metropoliet Philip van Moskou. Hij was de enige die Tsaar Ivan de Verschrikkelijke durfde tegen te spreken, hetgeen hij in 1568 met de dood moest bekopen. Duidelijk is dat de heiligen op deze ikoon alle drie nauw verbonden zijn met Tsaar Aleksei I, de tweede tsaar uit de beroemde Romanov-familie. Het is deze tsaar die de relieken van de op de ikoon afgebeelde heilige Philip in 1652 liet overbrengen naar Moskou. Zeer waarschijnlijk is deze ikoon tijdens die tocht geschilderd.
Het warme kleurgebruik, de langgerekte figuren en de fraaie stilering van de gezichten en kleding wijzen op een vooraanstaand atelier, dat waarschijnlijk in Moskou gevestigd moet zijn geweest. Zoals bij vrijwel alle ikonen is de maker onbekend. Deze ikoon is een schitterend voorbeeld van de zeggingskracht van de laatmiddeleeuwse ikonenkunst in Rusland. De stilte overheerst waardoor deze kunstwerken een schoonheid bezitten die veel mensen in de tegenwoordige hectische wereld aanspreekt.
Een andere bijzondere ikoon in de tentoonstelling, waarvan de originele bijschriften op bladgoud grotendeels bewaard zijn, werd eveneens rond 1650 geschilderd. Op deze ikoon ligt het Christuskind in een kribbe in een grot met een os en een wit paardje (in Rusland werd de ezel meestal vervangen door een paardje omdat ezels onbekend waren). Maria ligt op een veldbed voor de kribbe en draagt een paarsbruin gewaad, teken van haar goddelijke bestemming. Linksonder krijgt Christus zijn eerste bad. Rechtsonder denkt Jozef diep na over de wonderbaarlijke maagdelijke geboorte van het Kind. Rechtsboven op de ikoon komen de drie Wijzen uit het Oosten te paard aangereden. Gedrieën vertegenwoordigen zij de verschillende fasen van het leven: jeugd, middelbare leeftijd en ouderdom. Deze zeldzame ikoon vol symboliek wordt volgend jaar in bruikleen gegeven aan het Catharijneconvent in Utrecht voor de grote Maria-tentoonstelling (10 februari-20 augustus 2017).
Morsink Icon Gallery is een vooraanstaande internationale galerie die is gespecialiseerd in oude Russische en Griekse Ikonen. De kunsthandel werd opgericht in 1977 door Jan Morsink en wordt sinds 1992 geleid door de broers Simon Morsink en Hugo Morsink. Zij organiseren tentoonstellingen op het gebied van de orthodoxe kunst en richten zich op de in- en verkoop van oude ikonen aan particulieren en musea. In 2017 viert Morsink Icon Gallery haar 40-jarige bestaan.
Tentoonstelling: Beleef Ikonen!: tot en met zaterdag 3 december 2016
Morsink Icon Gallery
Keizersgracht 454, Amsterdam
Gratis te bezoeken: Dagelijks 11.00-17.00 uur (zondags gesloten)
Ikoon: Geboorte van Christus, circa 1650, 31 x 26,5 cm
