Johan van Hell, Boekenstalletje, 1937, Museum Arnhem, langdurig bruikleen particulier
Door Boris de Munnick
* 'Johannes Gerardus Diederik van Hell was een Nederlands graficus, musicus, schilder, aquarellist, tekenaar, lithograaf, houtsnijder, tekenleraar en boekbandontwerper.' Zegt Wikipedia over Johan van Hell (1889-1925), een man van vele talenten. Museum MORE in het mooie Gorssel (Achterhoek, nabij Zutphen) wijdt een tentoonstelling aan de kunstenaar die bij een groot publiek niet echt bekend zal zijn. Dat is overigens één van de leuke 'bijkomstigheden' van tentoonstellingen die dit relatief nieuwe museum (2015) organiseert: er komen namen langs van kunstenaars die soms een échte verrassing zijn. Voor mij was de tikje bizarre Ferdinand Erfmann er vorig jaar zo één.
Van Hell is niet bizar maar wel weer een ontdekking. MORE gaat niet in op al zijn talenten maar haalt er een paar naar voren: die van schilder en lithograaf, gecombineerd met zijn carrière als klarinettist in het Concertgebouworkest. Het gaat vooral om die schilderijen: in drie zalen en een prentenkabinet met verschillende thema's hangen ze naast elkaar en zijn opmerkelijk door hun zeer diverse uitstraling. Kubisme, Expressionisme, Symbolisme, De Stijl en Nieuwe Zakelijkheid zijn de stromingen die langskomen op de tekstborden. Vergelijk het grote werk 'Blaassextet' uit 1922 met een portret van zijn eerste vrouw Pau (1929) en een portret van hen beiden uit 1923 en je zou denken met drie verschillende kunstenaars te maken te hebben. Kleur, vlakverdeling, lichtval, stijl, anatomie - het is in elk weer weer even verschillend en verwonderlijk. Zijn 'handschrift' als kunstenaar maakte grote veranderingen door.
Johan van Hell, Kleedjes kloppen, 1935, Museum Arnhem, langdurig bruikleen particulier
Dan had Van Hell ook nog eens een fascinatie voor nogal diverse onderwerpen. Straatmuzikanten (niet vreemd gezien zijn eigen muzikale talent), de stadsrand van Amsterdam, sociale ongelijkheid (hij en zijn vrouw waren nauw betrokken bij de arbeidersbeweging), duinen, strand en wolkenluchten, zijn Joodse buurtgenoten (Amsterdam-Oost), portretten en landschappen. Een aparte zaal wordt gewijd aan Van Hells grafiek. Want wat hij schilderde kostte tijdens zijn leven enkele honderden guldens, voor de gewone arbeider onbereikbaar. Maar zijn litho's en houtsneden slechts een paar tientjes en zo kreeg zijn werk een grotere verspreiding. Dat was precies zijn bedoeling.
Leuk detail: zijn grafisch werk is een kopie van zijn geschilderde werk - maar met her en der een kleine wijziging. Bij twee muzikanten die over straat lopen heeft de één op het schilderij zijn trompet net andersom onder zijn arm vastgeklemd dan op de zwart-wit-grijze litho.
Van Hell trouwde twee keer, zijn beide echtgenotes stierven beiden jong aan de ziekte van Parkinson. Zijn tweede vrouw was van Joodse afkomst en mocht daarom in de oorlog niet meer spelen in het Concertgebouworkest. Het was voor de principiële Van Hell reden om geen stap meer in het vermaarde Amsterdamse gebouw te zetten. In de tentoonstelling is een informatieve film over leven en werk van Van Hell te zien en bij de entree krijgt de bezoeker een boekje met zeven van zijn schilderijen waarbij een korte toelichting wordt gegeven.
De expositie 'Johan van Hell. Op klare toon' in Museum More in Gorssel duurt tot en met 12 februari. Voor meer informatie: htpp://www.museummore.nl
Johan van Hell, Zelfportret met Pau Wijnman,1923, particulier bezit, Canada
Johan van Hell, Straatmuzikanten, 1952, Museum Arnhem
