Jacob Cats, Amstel met rechts het Diaconie Oude Vrouwen-en Mannenhuis (Amstel 51), nu de Hermitage Amsterdam, 1795, Stadsarchief Amsterdam, Collectie Atlas Splitgerber
*Voor bezoekers aan de topografische tekeningenexpositie ‘Kijk Amsterdam 1700 – 1800. De mooiste stadsgezichten’ in het Stadsarchief Amsterdam ligt bij de ingang een loep te wachten: vooral meenemen, jammer anders niet optimaal te kunnen genieten van de opzienbarende rijkdom aan details. Vertrekkend conservator tekeningen en prenten Bert Gerlagh – hij was sinds 1979 aan het Stadsarchief verbonden, deze expositie een eerbetoon aan de vruchtbare oogst van zijn lange loopbaan – was verantwoordelijk voor de selectie van ruim 200 tekeningen: aangevuld met bruiklenen van vooral het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, maar in de eerste plaats afkomstig uit de eigen collectie. Onder de ruim 1700 achttiende-eeuwse tekeningen van het Stadsarchief bevindt zich zoveel moois dat de keus zich moest beperken tot de stad binnen haar zeventiende-eeuwse omwalling. Uitgezonderd een paar uitstapjes langs Amstel en Boerenwetering werd de Singelgracht als grens aangehouden.
H.P. Schouten, Bloemstraat gezien naar de Prinsengracht met de Westerkerk, 1778, Stadsarchief Amsterdam, Collectie Atlas Splitgerber
In het voorwoord van de gelijknamige catalogus – een verleidelijk publicatie van uitgeverij THOTH met ruim 300 illustraties in kleur, essays over onder meer de geschiedenis van de achttiende eeuw, mode, prominent verzamelaar Cornelis Ploos van Amstel, uitgever Fouquet en informatie over elk stadsgezicht – verklaart Stadsarchief-directeur Bert de Vries de ongekende bloei van de Hollandse tekenkunst tussen 1700 en 1800 uit een gelukkige combinatie van kapitaalkrachtige verzamelaars, visionaire uitgevers en zeer goede tekenaars en grafici, met name in de tweede helft van de eeuw.
Belangrijkste representanten waren Jacob Cats, Reinier Vinkeles, vader en zoon Schouten en Jan de Beijer. Jacob Cats tekende bijvoorbeeld in 1795 (zie de eerste illustratie) de Amstel met aan de rechterkant het Diaconie Oude Vrouwen- en Mannenhuis, tegenwoordig locatie van de Hermitage Amsterdam. Aan de kade voor het ‘Besjeshuis’ – gebouwd tussen 1681 en 1683 - werd sinds 1689 de hooimarkt gehouden, vandaar de hooischepen op de tekening. Een vrouw bleekt de was op een van deze schepen. Links aan de overkant de huizen met identieke gevels die architect Adriaan Dortsman in 1667 had ontworpen en op eigen kosten laten bouwen, om precies te zijn Herengracht 621 - 629 en Amstel 208 -212. Verder naar rechts, naast de Blauwbrug, staat brouwerij De Roskam, de hefboom werd gebruikt om tonnen vanuit de schepen naar de brouwerij te hijsen. De tekenaar heeft positie gekozen op de hoge brug over de Nieuwe Keizersgracht. Daarop ook de man die in alle rust zijn pijpje rookt, even verderop loopt een deftig echtpaar te genieten van de wandeling in het zonnetje, rechts staan een vrouw met een blauwe omslagdoek en een joodse man met bontmuts. Petje af voor de gedetailleerde kennis die alleen al over déze tekening is verzameld: de catalogus omvat 229 nummers, dankzij monnikenarbeid alle voorzien van een soortgelijke uitleg.
Reinier Vinkeles, Gezicht van het Leidsebosje naar de Leidsepoort, 1769, Stadsarchief Amsterdam, Collectie Van Eeghen
Willen we ook nog weten waar de Amsterdammers en bezoekers op de tekeningen in deze eeuw hun pruiken, hoeden, paraplu’s, moffen of kousen kochten en hoe de mode onder Franse en Engelse invloed geleidelijk veranderde? Lees dan vooral het geanimeerde artikel in de catalogus van Bianca Mortier, conservator kleding van het Rijksmuseum.
Bonus op de expositie is de ‘dynamische animatie’: op een zeven meter brede projectiewand krijgen de achttiende-eeuwse tekeningen diepte en versmelt de bebouwing in vaart met de stad van nu. Een feest der herkenning, zeker voor Amsterdammers, want er is gelukkig vrij veel moois uit vroeger eeuwen behouden gebleven.
De expositie ‘Kijk Amsterdam 1700 -1800. De mooiste stadsgezichten’ in het Stadsarchief Amsterdam (gebouw De Bazel, Vijzelstraat) duurt tot 14 januari.
Voor meer informatie:
Link naar de publicatie van uitgeverij THOTH: http://bit.ly/Kijk-Amsterdam-publicatie
En die naar de tentoonstelling in het Stadsarchief, met de hele randprogrammering: https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/pers/persberichten/kijk-amsterdam-1700/
Jacob Cats, Wintergezicht op de Amstel, gezien naar de brug over de Kloveniersburgwal, links de achterzijde van Nieuwe Doelenstraat, 1792, Stadsarchief Amsterdam, Collectie Atlas Splitgerber
