Reisgenoten en foto van Alexine Tinne te Algiers, collectie Nationaal Archief
In het Haags Historisch Museum hangt sinds half december een foto-expositie te wachten met werk van de Haagse Alexine Tinne, beroemd 19-e eeuwse ontdekkingreiziger en een van de eerste Nederlandse vrouwelijke fotografen. Het werk is al te leren kennen via het boek bij de tentoonstelling Alexine Tinne, fotograaf - haar wereldbeeld.
Door Lucie Th. Vermij
Het Haags Historisch Museum vindt het hoog tijd voor een herwaardering van de fotografie van de eigenzinnige Alexine Tinne (1835-1869) en biedt - in samenwerking met de Universiteit Leiden - een compleet overzicht van haar fotografische oeuvre.
Misschien kent u haar naam en levensgeschiedenis, of een béétje. Er is door de jaren heen veel over haar geschreven. Ze werd geboren in een puissant rijke aristocratische Haagse familie (zo rijk geworden door suikerplantages in Guyana, buurland van Suriname, dus van de slavernij). Ze groeide op aan het chique Lange Voorhout. Wereldberoemd werd ze als ontdekkingsreiziger, maar ook was ze een belangrijke pionier uit de begintijd van de fotografie. In onze tijd van digitale fotografie kan je het je nauwelijks meer voorstellen, maar er werd gewerkt met zwarte dozen en giftige chemische processen. De onderwerpen en de kwaliteit van de foto’s uit de begintijd zijn heel anders dan die van nu.
Alexine Tinne te paard in Haagse Manege, fotograaf Maurits Verveer, collectie RKD
Alexine Tinne was er héél vroeg en heel jong bij. In 1836 vond Louis Daguerre, Frans pionier van de fotografie, een procedé uit om foto’s te ontwikkelen op basis van gepolijste, met kwikdampen geprepareerde platen: de ‘daguerreotypie’. Toen ze veertien was, raakte Alexine al in de ban. Een foto maken was toen een heel gedoe, het ontwikkelen en afdrukken vereiste naast veel geduld ook veel kennis van de chemie. Dat weerhield haar niet. Ze fotografeerde haar leefomgeving rond de Hofvijver, waarschijnlijk omdat gebouwen stilstaande objecten zijn. Ook fotografeerde ze diverse kamers in haar ouderlijk huis aan het Lange Voorhout. En ze maakte portretten van zichzelf en familieleden. De foto’s geven een mooi verstild beeld van Den Haag rond het midden van de negentiende eeuw.
Victor Dulitz en Saada, reisgenoten, foto Alexine Tinne, collectie Haags Historisch Museum
De tentoonstelling geeft een bijzondere inkijk in de experimenten met het medium aan het absolute begin. Al snel bereikte de jonge Alexine een hoog technisch niveau. Ze werkte met voor Nederland ongewoon grote glasnegatieven van 40x50cm. Haar koets bouwde ze om tot rijdende doka om landschapsfoto’s te maken. Ze had oog voor compositie en lichtgebruik, legde een moderne kijk aan de dag en had in meerdere fotografische genres de Nederlandse primeur.
Het overzicht begint met stadsgezichten, zelfportretten, portretten, zowel van Alexine als van tijdgenoten in Den Haag en internationaal. Haar portretten kun je zien als afgeleiden van de portretcultuur uit de schilderkunst. De geportretteerden zaten op een stoel of stonden bij een sokkel, en attributen maakten het portret tot een geheel. Haar stadsgezichten weken af van die van tijdgenoten, ze waren minder romantisch. Alexine Tinne hield van fotograferen bij fel zonlicht. Haar foto’s van Den Haag waren een spel van strakke lijnen van gebouwen, straten, rechte bomenrijnen en slagschaduwen. Ze maakte ook veel ruiter(zelf)portretten, waarbij ze vooral regisseur van de foto’s geweest moet zijn. Zelfontspanners waren er natuurlijk nog niet bij toen.
Huiskamer Lange Voorhout 32, fotograaf Alexine Tinne, collectie Haags Historisch Museum
Alexine’s vader overleed vroeg - in 1844 - en de jaren na zijn dood begon zij samen met haar moeder grote reizen te ondernemen. Eerst door Europa, maar in 1855 vertrokken ze voor het eerst naar Egypte, later volgden ook reizen naar Palestina en Syrië.
In 1862 organiseerde Alexine vanuit Cairo haar eerste expeditie, ze reisden de Nijl af naar Soedan en Khartoem. Zo’n expeditie was geen sinecure: ze reisden met drie boten, 750 bedienden en soldaten, vijf honden, 32 kisten vol meubelen, schilderijen, boeken en spiegels uit hun Haagse huis. In 1863 ging ze opnieuw naar het zuiden en raakte na veel tegenslagen in het kamp van een beruchte slavenhandelaar, die steeds hogere prijzen voor voedsel vroeg. Daar stierf moeder Tinne na een kort ziekbed, evenals haar tante en twee naaste bedienden. Met vier lijkkisten reisde Alexine terug naar Caïro, waar ze ging wonen. Ze leefde er zoals de Arabieren, samen met een heterogene groep bedienden die zij van haar reizen had meegebracht.
In 1869 vertrok ze vanuit Algiers voor een reis door de Sahara. Het bleek haar laatste reis. De karavaan werd aangevallen door Toearegs, die werden geholpen door Arabieren uit Tinnes eigen reisgezelschap. Ze werd vermoord door twee houwen met een zwaard en een geweerschot en stierf op 33-jarige leeftijd.
boekomslag Alexine Tinne
Op haar reizen nam Alexine haar camera en mobiele doka niet mee. De foto’s van haar reistochten en tochtgenoten zijn gemaakt door fotostudio’s in die landen, maar er spreekt duidelijk háár visie op de wereld en de fotografie uit. Daardoor zijn de foto’s ook als Tinne’s werk te beschouwen, meent Maartje van den Heuvel, samenstelster van boek en tentoonstelling. De lezer ziet haar met mensen uit haar gevolg, van vele etnische achtergronden. Zij beschouwde ze als haar familie, wat op de foto’s ook te zien is. Terwijl het gebruikelijk was om mensen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika te fotograferen als exoten (slangenbezweerders, tovenaars of haremdanseressen). Veel groepsfoto’s en tableaux vivants die Tinne liet maken laten groepen mensen zien waar geen standsverschillen bestaan, ze zien er uit als collega’s, vrienden of familie.
Diaspora, Esther, fotograaf Dagmar van Weeghel
Een link naar het heden maken expositie en boek met twee fotoseries van Dagmar van Weeghel (1974), die een groot bewonderaar is van Tinne en haar ziet in de rij vrouwelijke pioniers in de fotografie als Julia Margaret Cameron en Lady Hawarden. In de geënsceneerde serie ‘Nader tot Tinne’ roept Van Weeghel een beeld op van de negentiende-eeuwse avonturier en fotograaf. De meeste foto’s van Van Weeghel zijn gemaakt in het huis van de Tinnes aan het Lange Voorhout 32 dat tegenwoordig een Rijksmonument is, een ruiterportret is gemaakt in de Pyreneeën.
Daarnaast zien we Van Weeghels serie ‘Diaspora’ met majestueuze portretten van Afrikaanse vrouwen (en enkele mannen) die vanuit Afrika in Europa aan een nieuwe toekomst bouwen. De power van deze vrouwen is het eigenlijke onderwerp van de krachtige portretten.
Kortom: er valt veel te ontdekken en te genieten aan deze tentoonstelling en dit boek: kennis over de begintijd van de fotografie, een inkijk in het leven van een eigenzinnige steenrijke aristocrate, een beeld van het leven van Europese ontdekkingsreizigers in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, de geschiedenis van de slavernij, ook in Afrika zelf en beelden van mensen overal in de diaspora.
Maartje van den Heuvel (red.), Alexine Tinne, Fotograaf. Haar wereldbeeld, WBooks, 2021, € 29,95, ISBN 9789462584716
De tentoonstelling Alexine Tinne Fotograaf is - hopelijk - te zien van 15 januari t/m 20 juni 2022
Haags Historisch Museum, Korte Vijverberg 7, 2513 AB Den Haag
https://www.haagshistorischmuseum.nl/nl
