Affiche van Lou Manche, 1944, foto NIOD
* De antisemitische affiches en boekomslagen op de expositie ‘GOEDFOUT. Grafische vormgeving in Nederland 1940-1945’ bij Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam vond Museumkijker te schokkend om cyberspace in te sturen. Je weet maar nooit. Daarbij zijn – onder andere – voorbeelden van NSB-propaganda uit de jaren dertig en het ‘gewone’ werk van Lou Manche al erg genoeg.
Manche was een van de meest getalenteerde van de drukkers en ontwerpers die voor Musserts NSB en/of de Duitse bezettingsmacht werkten. Cees W. De Jong oordeelt in de catalogus, een kloek, mooi geïllustreerd standaardwerk geworden: Manche was ‘onmiskenbaar een goede ontwerper, hoe fout de boodschap ook was die hij verkondigde’. Over zijn héle foute carrière, inclusief het opmerkelijke slotakkoord: “Tijdens de oorlogsjaren placht hij in Nijmegen rond te lopen in het uniform van de WA (‘Weerafdeling’ van de NSB) en in die hoedanigheid schroomde hij niet zijn medeburgers te mishandelen. Tegen het einde van de oorlog vluchtte hij met zijn gezin naar Duitsland, maar in 1946 keerde hij terug naar Nederland. Hij werd gearresteerd en opgesloten in het voormalige concentratiekamp Vught, dat na de bevrijding diende als gevangenis voor collaborateurs. Manche werd in 1948 vrijgelaten met een proeftijd van drie jaar. Hij hervatte zijn loopbaan als kunstenaar en vervaardigde tot in de jaren zeventig religieus geïnspireerde werken.’’
Onder de kunstenaars die tijdens de Tweede Wereldoorlog tegelijkertijd hun leven waagden, zijn op de expositie uiteraard ‘oude’ bekenden als H.N. Werkman en Willem Sandberg. Altijd goed hun werk terug te zien. Fascinerend is de film waarin grafisch ontwerper Otto Treumann laat zien met hoeveel briljant vakmanschap het vervalsen van persoonsbewijzen gebeurde. Als gevluchte Duitse jood had hij op school nog met ijzeren tucht oud-Duitse letters leren schrijven (“Daar kan je me ’s nachts voor wakker maken’’), een vaardigheid die voor het maken van volmaakte vervalsingen van cruciale waarde bleek.
Negen UvA-studenten Museumstudies maakten voor het slot van de expositie een behartenswaardige presentatie over het thema aan de hand van kunstenaarslevens. Martin Monnickendam en Emmy Andriesse: ja natuurlijk, onvoorwaardelijk goed. NSB-portretschilder Eduard Gerdes: ja natuurlijk, onvoorwaardelijk fout. Maar hoe moeten we Karel Appel beoordelen? Hij was lid van de Kultuurkamer en verkocht werk aan de bezetters. Stedelijk Museum-directeur Willem Sandberg besloot na de Tweede Wereldoorlog dat verleden te negeren toen hij in zijn museum de rode loper uitrolde voor Appel en zijn Cobra-collega’s. De expositie toont een brief aan Sandberg van een kunstenaar die hierover zijn beklag doet. Die noteerde op deze brief maar één woord: ‘opbergen’. Goed of fout?
De expositie ‘GOEDFOUT. Grafische vormgeving in Nederland 1940-1945’ bij Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam duurt tot en met 6 september. Voor meer informatie: www.bijzonderecollecties.uva.nl. De gelijknamige catalogus kost 24,95 euro.
Verkiezingsaffiche van A.C.E. Ganzert, 1935, foto NIOD
