Rembrandt van Rijn, De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis (1661062), Koninklijke Zweedse Academie voor Schone Kunsten, Zweden
* Vanaf vandaag in de Eregalerij van het Rijksmuseum, zodat Obama maandag een paar stappen van De Nachtwacht verwijderd een verrassing wacht: Rembrandts ‘Samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis’, het meesterwerk dat Zweden eerder alleen in 1925 en 1969 verliet, beide keren ook als bruikleen aan het Rijksmuseum. Het Nationaal Museum in Stockholm leent zijn wereldberoemde publiekstrekker nu bij hoge uitzondering uit omdat de instelling aan een intensieve verbouwing bezig is. Actueel feestelijk tintje is de viering van 400 jaar Nederlands-Zweedse betrekkingen, vier eeuwen geleden officieel gestart met de uitwisseling van ambassadeurs.
Rembrandt schilderde Nederlands vroegste held in 1661-62 niet heroïsch zoals zijn tijdgenoten graag zagen, maar in een ruwe expressieve stijl met gehavend gezicht, aan één oog duidelijk zichtbaar blind. De legendarische Bataafse aanvoerder is omringd door getrouwen met wie hij in 69 na Chr in het diepste geheim een opstand tegen de Romeinen beraamde. Het Amsterdamse stadsbestuur had het werk – na het overlijden van Govaert Flinck die eerder de opdracht had gekregen – bestemd voor een reeks van acht schilderijen over de geschiedenis van de Bataven in het Paleis op de Dam, het toenmalige stadhuis.
De afmetingen waren oorspronkelijk enorm: 550 cm breed en 550 cm hoog. Het is niet bekend welke concrete aanpassingen de bestuurders van Rembrandt eisten, wel dat hij het werk in het najaar van 1662 meenam uit het stadhuis en ze niet meer heeft uitgevoerd. Vermoedelijk is het de schilder zelf geweest die het doek heeft versneden tot het huidige formaat van 196 bij 309 cm. Zekerheid is er niet, maar vermoedelijk bewaarde Rembrandt ‘Claudius Civilis’ tot zijn dood in zijn toenmalige huis aan de Rozengracht.
Er ontbreekt elk spoor van het doek tot 1734, toen het op een veiling werd gekocht door het in Amsterdam wonende echtpaar Nicolaas Kohl en Sophia Grill. Volgens de toelichting van het Rijksmuseum werd het vermoedelijk in 1766 meegenomen naar Zweden. Anna Johanna Grill, weduwe van Henrick Wilhelm Peill, schonk het in 1798 ter herinnering aan haar echtgenoot aan de Koninklijke Zweedse Academie voor Schone Kunsten. Vanaf 1865 hangt Claudius Civilis, de Bataafse held met wie Nederlanders in de zeventiende eeuw zich graag identificeerden door hun strijd tegen de Spanjaarden, als langdurig bruikleen in het Nationaal Museum in Stockholm. Het lot van nationale helden – ook schilders - is nogal eens ongewis: ‘De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis’ werd ver van zijn vaderland pas in 1892 als een échte Rembrandt geïdentificeerd.
Voor meer informatie: www.rijksmuseum.nl.
Rembrandts Claudius Civilis uit Zweden hangt in de laatste nis rechts voor de Nachtwacht-zaal
