Canova, De Drie Gratiën, Classic Beauties Hermitage Amsterdam. Collectie Hermitage St. Petersburg, eigen foto
*‘Zwelgen in zuidelijke schoonheid’: de kop boven het artikel van Thera Coppens over de reis van prinses Sophie en haar moeder Anna Pavlovna naar Rome in de catalogus voor ‘Classic Beauties’ dekt de romantische sfeer van het tentoonstellingsontwerp van Lies Willers perfect. Onder veel meer in de Hermitage Amsterdam verrast de grote zaal met beelden van Antonio Canova als top van neoclassicistische esthetiek. Naast de 19de eeuwse Oranjes raakten velen in de ban van het Griekse en Romeinse erfgoed en koesterden een intens verlangen de Eeuwige Stad met eigen ogen te zien. Zonder Rome geen geluk. Een tikje overdreven? Ook aan de oevers van de Amstel nu helemaal niet.
Buste van Anna Pavlovna, echtgenote Willem II, Louis Royer, marmer, 1843, Koninklijke Verzamelingen, eigen foto
De opgravingen in Pompeï, Herculaneum en Tivoli en het voorbije hoogtepunt van de barok hadden rond het midden van de achttiende eeuw een behoefte aan verandering gezaaid die in het tijdperk van de Verlichting op vruchtbare bodem viel. Leidende theoreticus en inspirator was Johann Joachim Winckelmann, bibliothecaris in Dresden, die in 1755 naar Rome afreisde om klassieke sculpturen en archieven te bestuderen. Hij publiceerde twee spraakmakende studies die hem faam als grondlegger van de kunstgeschiedenis bezorgden : ‘Gedancken über die Nachahmung der Griechischen Werke in der Mahlerey und Bilhauer-Kunst’ (1755) en ‘Geschichte der Kunst des Altertums’ (1764).
Winckelmann zette grote Griekse beeldhouwers als Phidias, Praxiteles en Lysippos op een voetstuk en analyseerde de ontwikkeling van de oude kunst als een organisch proces van groei, bloei en verval. Het nieuwe schoonheidsideaal van het neoclassicisme was geboren: Winckelmann omschreef het als ‘edele eenvoud en stille grootsheid’.
Canova-zaal op expositie 'Classic Beauties' in Hermitage Amsterdam, eigen foto
Op de vleugels van het enorme enthousiasme onder kunstenaars, intellectuelen en welgestelden reisden onder meer Goethe en grootvorst Pavel Petrovitsj – de latere tsaar Paul I – en zijn vrouw Maria Fjodorovna naar Italië. Oranje-prinses Sophie hield van de reis – haar gezelschap vertrok in september 1846 – een dagboek bij. Sophie genoot volop, Anna Pavlovna – echtgenote van Willem II – wist de stemming geregeld te verstieren met driftaanvallen, legendarische kwaal van de Romanovs. Coppens citeert Sophie over de vijfde en ‘allergrootste scène’ op 19 oktober: ‘Idioterieën en toestand van intense waanzin.’
De vraag naar antieke beelden was tijdens het neoclassicisme zo groot dat veel contemporaine beeldhouwers zich concentreerden op het maken van kopieën. En om aan het volmaakte schoonheidsideaal te voldoen, werden beelden gerestaureerd en ontbrekende delen aangevuld. Antonio Canova (1757, Possagno – 1822, Venetië) steekt nog steeds met kop en schouders boven zijn collega’s uit. Hij leerde beeldhouwen van zijn grootvader en ging als vijftienjarige in de leer bij Giuseppe Bernardi, bekend beeldhouwer in Venetië. Daar zag hij voor het eerst antieke beelden in Museo Farsetti.
Kop van Athena, 0 - 50 na Chr. Romeinse kopie naar Grieks origineel van Kresilas uit 440-20 v. Chr. Met nieuwe neus van Bartolomeo Cavaceppi. Classic Beauties Hermitage Amsterdam, collectie Hermitage St. Petersburg, eigen foto
Nadat hij in 1799 in Rome was gearriveerd, veranderde zijn werk: er gebeurde iets nieuws. Canova-kenner Sergej Androsov in de catalogus: ‘Canova wist met een eigen frisse blik naar de klassieke beeldhouwkunst te kijken. Hij paste de lessen van de oudheid toe en volgde de principes van Winckelmann, maar beperkte zich niet tot diens formule van ‘edele eenvoud en kalme grootsheid’. Doordat hij zijn beelden een licht sentimentele nuance gaf, zagen zijn helden er ondanks hun heroïsche naaktheid toch uit als mensen uit de achttiende eeuw.’
‘Classic Beauties’ toont 60 werken van 25 toonaangevende kunstenaars uit de collectie van de Hermitage in St. Petersburg, naast beelden – maar liefst acht van Canova - ook veel schilderijen. Waaronder die van Angelika Kauffmann, Zwitserse van geboorte die in Rome triomfen vierde, ook als gastvrouw. Ter verrijking van de expositie zijn ook bruiklenen van elders geregeld. Daaronder een aantal prachtige etsen van Piranesi met stadsgezichten van Romeinse archeologische ruïnes uit de collectie van het Teylers Museum.
Bezoekers kunnen de ronde maken met een klassieke muziektour van DJ Von Rosenthal. Arnon Grunberg schreef voor de tentoonstelling het korte verhaal ‘Angst voor het naakt’, leest na ‘Classic Beauties’ lekker weg.
De expositie ‘Classic Beauties’ in de Hermitage Amsterdam duurt tot en met 13 januari. Voor meer informatie: http://www.hermitage.nl.hermitage.nl
Canova, Gevleugelde Amor, Classic Beauties, Hermitage Amsterdam, collectie Hermitage St. Petersburg, eigen foto
