Presence, Daan Roosegaarde. Foto Pim Hendriksen
Door Hannah van Herk (laatste verhaal voor zomerstop)
*Kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde ontwikkelde speciaal voor het Groninger Museum een groot nieuw interactief kunstwerk: Presence. De tentoonstelling heet Presence met een reden: de aanwezigheid van bezoekers is noodzakelijk. Je zou spitsvondig kunnen zeggen dat geen enkele tentoonstelling eigenlijk bestaat als niemand er naar komt kijken. Maar voor Presence is aanwezigheid – en het handelen van de bezoeker essentieel: Zonder dat zou er niet veel te zien zijn. Voelen, aanraken en bewegen zijn essentieel om het werk te co-creëren. Aan het begin van de tentoonstelling staat dan ook prominent een nieuw, door Roosegaarde ontwikkeld pictogram: Aanraken? Graag!
Foto Hannah van Herk
Vertrekpunt is het beeld van de ecologische voetafdruk en de invloed van onze menselijke aanwezigheid op aarde. Wij laten sporen na. En de bezoeker kan creëren in deze tentoonstelling: sporen die na verloop van tijd vervagen en plaatsmaken voor weer andere sporen en patronen. Licht en schaduw lopen als een rode draad door de tentoonstelling heen. Er zijn minieme oplichtende bolletjes, heel grote bollen, en blauwe lijnen die je lichaam scannen, een 'white cube' waarin je fysiek speelt met licht en schaduw. Onzichtbaar daarachter zit veel moderne technologie. Het ontwikkelen en finetunen van de schijnbaar simpel opgezette tentoonstelling was zeer arbeidsintensief. Ook bij de opbouw moest nog heel veel gefinetuned worden om het zo simpel te laten lijken, vertelt curator Sue-an van der Zijpp.
In eerste instantie hield Roosegaarde de toenaderingspogingen van curatoren Sue-an van der Zijpp en Mark Wilson af. Zijn werk speelt zich overwegend buiten af, vaak in de publieke ruimte. Hij is onder meer bekend van het project 'Icoon Afsluitdijk' (nov 2017-jan 2018), 'Smog free tower' (2015- nu) waarin wolkenkrabbers luchtreinigers worden en het 'Van Gogh Pad' in Eindhoven (2012-2015), waarin een fietspad door slimme coating oplicht in patronen die refereren aan de sterrenregens van Vincent van Gogh. Roosegaard werd pas enthousiast toen hij besefte dat het museum bezoekers de mogelijkheid biedt om op een meer intieme manier in aanraking te komen zijn ideeën en werk.
De uitnodiging van Roosengaarde in Presence is duidelijk: doorbreek het rolpatroon van de beschaafde museumbezoeker en verander in een maker. Hiermee word je onderdeel van de installatie zelf – en je wordt op jouw beurt ook weer door anderen bekeken. In de woorden van Roosegaarde: 'Jij maakt de tentoonstelling en de tentoonstelling maakt jou.' De tentoonstelling past bij het beleid van het Groninger Museum om zich te richten op kunstenaars die de grenzen van hun eigen discipline onderzoeken en herdefiniëren.
Presence, Daan Roosegaarde. Foto Pim Hendriksen
In Presence leg je een route af waarin je met verschillende sferen doorloopt, die met een eenvoud aan beeldmiddelen zijn opgezet: licht, donker, groot, klein, hard, zacht, hoekig en rond. Sommige elementen zijn massief en onverplaatsbaar, terwijl andere geen vaste plek of vorm lijken te hebben. En overal is licht – en schaduw – de rode draad. Je loopt op kousenvoeten de tentoonstelling binnen (om de kwetsbare vloeren te beschermen) naar een donkere zaal met massieve rechthoekige blokken. Blauw streeplicht lijkt de ruimte en de bezoekers voortdurend te scannen, alsof je in een enorm kopieerapparaat bent. Overal waar het licht geblokkeerd wordt door bezoekers, laat het afdrukken achter op de lichtgevoelige bovenzijde van de blokken, die plotseling zichtbaar worden en langzaam vervagen.
Presence, Daan Roosegaarde. Foto Pim Hendriksen
De volgende zaal is de meest minimalistische: leeg met witte wanden en een witte vloer en verlichting die wisselt van kleur. Wat gebeurt er? De zaal maakt foto’s van de bezoekers. Bij warm licht laden vloer en wanden op; wisselt het licht naar groenblauw dan verschijnen de schaduwen van de bezoekers op de wanden en vloer, gebaseerd op de plek waar je stond toen het licht nog roze was. Je verbeelding moet het nu overnemen.
Presence, Daan Roosegaarde. Foto Pim Hendriksen
Dan er is er een zaal waarin de vloer enkele centimeters dik gevuld is met lichte en oplichtende balletjes van enkele millimeter doorsnee. Ze geven licht maar op een vreemde manier – het lijkt net onder het oppervlak. In de hoeken van de zaal staan ventilatoren die balletjes van de wanden wegblazen, waardoor ze voortdurend veranderende grenzen creëren – alsof je van bovenaf de grenzen van een duinlandschap ziet veranderen. En ook dat proces kun je beïnvloeden door erdoor te schoppen, te scheppen, te vegen. In een volgende ruimte liggen de Lola’s, enkele tientallen transparante bollen waarin een soort zaklampje zit. Je kunt bollen laten rollen, waarbij er door het ongelijk verdeelde gewicht in de bol er altijd een zekere mate van draaiing ontstaat. Dit effect kun je versterken door de bol extra draaiing mee te geven zodat het licht grillige lijnen op de grond tekent, die – alweer – langzaam vervaagd. Als je ze – zacht, hard, draaiend of zo recht mogelijk – schopt of duwt, schilderen ze grillige lichtlijnen op de grond.
Presence, Daan Roosegaarde. Foto Pim Hendrikse
Team Roosegaarde – de kunstenaar heeft uiteraard een heel team om zich heen en werkt samen met zeer diverse partners – begeeft zich op het gebied van kunst, geavanceerde technologie, energie, architectuur, esthetiek, engagement en deze opsomming is vast niet volledig. Er lijkt weinig waar de sympathieke en goed van de tongriem gesneden kunstenaar zijn licht níet over kan laten schijnen. In Presence is technologie ondergeschikt aan het spelplezier van de gebruiker. Er zijn geen teksten waarin wordt ingegaan op de gebruikte technologie – en dat is natuurlijk een bewuste keuze. Je hoeft de technologie achter het werk niet te kennen om er van te genieten. Maar het gaat Roosgaarde niet alleen om het spelen met licht, lichaam, bollen en blokken. Roosegaarde wil de toeschouwer veranderen. Het is alle hens aan dek om de milieuproblemen waarmee de mensheid kampt, aan te pakken. In de laatste zaal staat dan ook prominent een citaat van de Canadese filosoof Marshall McLuhan:
Presence, Daan Roosegaarde. Foto Pim Hendriksen
Het engagement van de kunstenaar is ook duidelijk aanwezig in de enige zaal van de tentoonstelling waarin op een aantal videoschermen in impressie wordt gegeven van diverse projecten van Roosegaarde buitenprojecten. In de als catalogus te beschouwen, recent verschenen monografie: 'Daan Roosegaarde. In perspectief' wordt uitgebreid ingegaan op zijn ideeën, denkbeelden en projecten. Zijn gedachtengoed straalt een verlangen uit naar schoonheid, niet alleen in de zin van esthetiek, maar ook naar schoon-heid – het tegenovergestelde van vervuiling. Eén project waar hij momenteel aan werkt, behelst het zichtbaar maken van de bijna 30.000 rondslingerende stukken afval rondom de aarde. De reikwijdte van Roosegaarde's gedachtengoed strekt voorbij onze dampkring. Maar hopelijk blijft hij zelf nog een tijdje op deze planeet. Zijn bijdragen aan de schoonheid van de aarde zijn een bijzondere ervaring.
Daan Roosegaarde – Presence, Groninger Museum 22 juni 2019 - 12 januari 2020. Voor meer informatie: http://www.groningermuseum.nl
Meer over het werk en gedachtengoed is te lezen in 'Daan Roosegaarde. In perspectief' van Nico Daswani, Fumio Nanjo, en Carol Becker (Lecturis, 2019 ISBN 9789462263222).
