Staatsbanket, Juliana-expositie Nieuwe Kerk, de koningin rookt een sigaret...Eigen foto
De begrafenisstoet van prinses Juliana trok op 30 maart 2004 door de Haagse binnenstad naar Delft. De prinses was 94 jaar geworden, ze had zich vanaf haar abdicatie in 1980 steeds minder in het openbaar vertoond en tenslotte helemaal niet meer. Onder de toeschouwers zal Museumkijker vast niet de enige zijn geweest bij wie herinneringen aan de prinses waren weggezakt. Maar afstand in de tijd was die dag niet voelbaar: als de kist langstrok was de menigte stiller dan stil, een diep zwijgen dat Museumkijker als verbindend voelde. Wie was Juliana? Met een schat aan bruiklenen – ruim 400 objecten en 200 foto’s, véél uit de Koninklijke Verzamelingen – ontkracht de expositie ‘De eeuw van Juliana’ het stereotiep van de fietsende gewone mevrouw in bloemetjesjurk, Moeder des Vaderlands die ‘hartgrondig’ het land had aan ‘kouwe drukte en pompeus gedoe’. De komende maanden te zien in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Juliana: Een dierbaar godsgeschenk, eigen foto
Juliana was negen toen ze op 18 november 1918 met haar moeder meeging naar een massale aanhankelijkheidsbetoging op het Haagse Malieveld. De revolutie die de socialistische voorman Troelstra ook voor Nederland had uitgeroepen smoorde in de kiem, foto’s van Juliana die door haar moeder boven de juichende menigte op het Malieveld in Den Haag werd uitgetild gingen het hele land door. Historische sensatie: er blijkt die dag ook gefilmd, in de Nieuwe Kerk draait een filmfragment dat het overweldigende huldeblijk aan de Oranjes magisch dichtbij haalt. 18 november 1918 zal diepe indruk hebben gemaakt. Datzelfde prinsesje liet later in haar leven het communistische dagblad De Waarheid bezorgen, twee exemplaren: één voor Juliana en één voor de staf. Hat Paleis op de Dam hoorde bij de krantenwijk van Elsbeth Etty, vele jaren redacteur van De Waarheid voor ze naar NRC Handelsblad vertrok. Om als republikein De Waarheid ten paleize te bezorgen, ja, dat voelde een tikje bevreemdend. Maar ook Etty voegt zich in de (onderhoudende) audiotour complimenteus in de ‘meerstemmige’ rij BN-ooggetuigen die in de kerk herinneringen aan Juliana’s eigenzinnige warme persoonlijkheid ophalen.
Angisa's, hoofddoeken Surinaamse vrouwen, Juliana-expositie Nieuwe Kerk. Foto Mike Bink
Zoals ook Kathleen Ferrier, dochter van de eerste president van Suriname. Juliana hield immens veel van de kolonie die in 1975 onafhankelijkheid verkreeg en bezocht het land een aantal keren. Een van die keren wilde ze graag alleen het oerwoud in en toonde zich dankbaar dat het ongerust geworden gezelschap haar met rust had gelaten. Surinaamse vrouwen eerden Juliana door hun angisa’s (hoofddoeken) voor haar uit te spreiden. Nu achter glas in de Nieuwe Kerk. Juliana-biograaf Jolande Withuis vertelt bevlogen over haar gelukkigste jaren in Canada tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als voorvechtster van de vrede en de geallieerde zaak hield ze in die jaren meer dan zestig toespraken op het Amerikaanse continent. Voorzien van een fascinerend zwart-wit filmfragment wordt ook teruggeblikt op haar oproep in 1952 voor wereldvrede in het Amerikaanse Congres. Emeritus-hoogleraar Herman Pleij geeft een toelichting.
Juliana’s betrokkenheid was diep gevoeld en uitte zich op vele manieren. Bijvoorbeeld in 1931 toen op haar initiatief het Nationaal Crisis Comité werd opgericht. Toen vader prins Hendrik in 1934 overleed nam ze het voorzitterschap van het Rode Kruis over. Maatschappelijk werk zou altijd een belangrijke pijler van haar activiteiten blijven.
Beeldhouwer Gerrit van der Veen maakte rondom 1935 een portretbuste van de prinses, op de expositie een van de vele bruiklenen uit de Koninklijke Verzamelingen. Als Juliana poseert, is volgens het tekstbordje overgeleverd, drukt Wilhelmina de beeldhouwer op het hart: ‘U moet mijn dochter niet idealiseren…u moet haar weergeven zoals ze is.’ Het resultaat stemde haar tevreden: ‘Ik bewonder de gelijkenis…de oogopslag, de weergave van neus en mond, heel de gelijkenis is naar het leven.’ Juliana in 1987: ‘Ik heb altijd het land gehad aan alles wat conservatief en ouderwets was. Ik doe mijn leven lang mijn best niet ouderwets gevonden te worden.’ Zoals ze was: de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 kon haar volledige goedkeuring wegdragen.
Gerrit van der Veen, ca. 1935, portretbuste, eigen foto
Op de expositie komen uiteraard ook pijnlijke episodes als de Greet Hofmans-affaire en het Lockheed-schandaal rondom prins Bernhard aan de orde. Juliana bleef intussen haar grootste hobby toneelspelen uitoefenen. Op het tekstbordje naast een aantal toneelfoto’s: ‘Later, in de jaren vijftig, voert ze met kerst in huiselijke kring een stuk op dat Annie M.G. Schmidt op haar verzoek heeft geschreven. Een pikante zet, want in het verhaal wordt een huwelijk met een overspelige echtgenoot gered.’ Juliana in haar bloemetjesjurk moest natuurlijk ook in de openbaarheid toneelspelen. Museumkijker wist het niet: ze hield van juwelen en galajurken, 'dressing up' heeft haar publieke optredens allicht verlicht. Dankzij bruiklenen van een aantal oogverblindende jurken is ‘De eeuw van Juliana’ ook een verhaal van glitter en glamour geworden. Juliana kreeg nogal wat onderscheidingen, waaronder in 1948 de Orde van de Gunstige Wolken van de Republiek China (Taiwan). Nee, niet achter de rhododendron, ook netjes opgeborgen in de Koninklijke Verzamelingen.
Rolls Royce Juliana, met daar achter Juliana op de fiets, eigen foto
De expositie ‘De eeuw van Juliana. Een koningin en haar idealen’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam duurt tot en met 10 april 2023. Voor mee informatie: http://www.nieuwekerk.nl
Jurken Juliana, Nieuwe Kerk, Juliana-expositie, foto Mike Bink
