Henri Dono (1960), Melawan Kapten Tak (2008), eigen foto
‘Generaties jongeren in Nederland zijn opgeleid met beperkte kennis over Nederlands-Indië en Indonesië, concludeert de commissie ‘Versterking kennis geschiedenis voormalig Nederlands-Indië’ in een rapport dat eerder dit jaar bij de Rijksoverheid werd bezorgd. Beperkte kennis alleen bij jongeren? Hoeveel Nederlanders zouden weten hoeveel tot slaaf gemaakten er in onze voormalige kolonie waren in de VOC-tijd? Hoeveel militaire expedities ondernam het moederland in de 19e eeuw? En wie kent het legendarische verhaal van de hinderlaag voor VOC-officier François Tak, door de Indonesische kunstenaar Henri Dodo (1960) geschilderd in 2008?
Slachtpartij kampong Kuta Reh, Atjeh 1904, uit Nationaal Archief, eigen foto,
Commissie-voorzitter Jet Bussemaker, oud-minister, verwacht in haar voorwoord dat meer kennis van de geschiedenis van Nederland en haar voormalige kolonie kan zorgen voor meer begrip en erkenning van ‘de gemeenschappen’ in ons land. De erfenis van de koloniale tijd, tot vandaag de dag zichtbaar en voelbaar, speelt volgens Bussemaker ook in de toekomst een rol bij de vraag wie we zijn en hoe we de samenleving vormgeven. Versterken van kennis, dat doet ‘De Grote Indonesië-tentoonstelling’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam in elk geval: de expositie is een eeuwen overspannende gedetailleerde geschiedenisles met uitbuiting en bloeddorst als rode draad.
Dat Nederlandse militairen zich tijdens de politionele acties tussen 1947 en 1947 aan wandaden schuldig maakten mag bekend worden verondersteld. Hans Goedkoop zet de feiten ingehouden boos op een rij bij filmbeelden die aan duidelijkheid niets te wensen overlaten. Een Indonesische weduwe vertelt op dezelfde plek - Michiel de Ruyter in zijn grafkelder nabij - hoe ze tussen zestig gedode dorpelingen op zoek moest naar haar man. Even verderop een vergeten aspect van onze koloniale geschiedenis, aldus de samenstellers: tussen 1814 en 1913 vonden er in Nederlands-Indië 53 grote militaire expedities plaats om de orde te herstellen: ‘tezamen één onafgebroken Koloniale Oorlog’. Onthutsend is de wand met foto’s van de slachtpartij in de kampong Kuta Reh in Atjeh in 1904. Daders: KNIL-militairen onder leiding van overste Van Daalen. De enig juiste conclusie in de wandtekst: ‘Met kennis van deze feiten kan van een ‘nostalgisch gevoel’ bij het 19e eeuwse Indië geen sprake meer zijn.’
Tempelwachter,op fundament van schedels,andesiet, 14de eeuw, Oost-Java, particuliere collectie, eigen foto
‘De Grote Indonesië-expositie’ is tegelijk een cultuurhistorisch overzicht van het land met de grote getallen: meer dan 280 miljoen inwoners, meer dan 300 etnische groepen, 300 vulkanen, 1592 vogelsoorten, 742 talen en dialecten, met 86,9 procent de grootste moslimpopulatie ter wereld. Iedereen die er ooit was bewaart er onvergetelijke herinneringen aan. Nora Valk is er ook bij in de Nieuwe Kerk: in 1930 geboren in Cimahi, bij Bandung, op West-Java. Ze blikt terug op haar verblijf in een vrouwenkamp op Java. Haar moeder overleed daar aan dysenterie, vier maanden voor de bevrijding. Een heftig ontroerend verhaal. Ze kreeg tien kleinkinderen, met wie ze allemaal terugging naar het graf van haar moeder: ‘Want herdenken moet.’ Waarvan acte. Zonder herdenken geen begrip en erkenning, dan wordt elke geschiedenisles water naar de zee dragen.
Nora Valk (1930), overlevende Japans vrouwenkamp, eigen foto
De tentoonstelling is ook een kennismaking met het moderne Indonesië, op afstand van het Nederland van nu. Of toch niet? Nieuwe Kerk-conservator Pieter Eckhardt vermoedt niet voor niets in de ‘De Atlas van Indonesië’, het voorbeeldige boek bij de expositie, ‘dat we allemaal in Nederland wel ergens een link met de geschiedenis van Indonesië hebben’. Museumkijker is daar in elk geval ook bij.
‘De Grote Indonesië-tentoonstelling’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam duurt tot 1 april 2024. Vpor meer informatie, ook over het uitgebreide nevenprogramma:
http://www.nieuwekerk.nl. De ‘Atlas van Indonesië’ (verschenen bij WBOOKS) kost 29,95 euro.
Expositie-impressie, foto Mike Bink
