Joodse school Deventer, september 1942. Alleen Felice Polak, het meisje in het witte jurkje in het midden, overleefde de oorlog. Foto Etty Hillesum Stichting, Deventer
*Bovenstaande foto is in het Nationaal Holocaust Museum aanwezig op de expositie ‘De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945’, samengesteld door het NIOD in samenwerking met het Joods Cultureel Kwartier en Topographie des Terrors in Berlijn. Op 12 of 13 september 1942 poseerden 22 Joodse kinderen in de leeftijd van 4 tot 17 jaar op de binnenplaats achter de Grote Synagoge in de Golstraat in Deventer. Aanleiding was de viering van Joods Nieuwjaar (Rosj Hasjana), in 1942 op die data. Alleen Felice Polak, in witte jurk met witte haarstrik in het midden, geboren 13-11-1933, overleefde de oorlog in de onderduik met haar ouders en broer.
De foto kwam in 1998 tevoorschijn bij het verwisselen van een schilderijlijst, niemand wist toen wie deze kinderen waren en waar de foto was genomen. De Etty Hillesum Stichting in Deventer kreeg de foto in bezit en begon met hulp van Meier de Leeuw (op tijd ondergedoken) een zoektocht naar de geportretteerden. Uitkomst was dat op één jongen na – met ruitjesstropdas naast Felice – alle naamloze gezichten een naam kregen. De jongste op de foto was Salo Behr, 4 jaar, op 27-8-1943 omgebracht in Auschwitz, de oudste Jacob Salomons, 17 jaar, ‘ergens in Midden-Europa’ omgekomen op 31-03-1944.
NIOD-onderzoekers René Kok en Erik Somers waren ook verantwoordelijk voor de gelijknamige publicatie, 300 pagina’s, loodzwaar, letterlijk en figuurlijk. De auteurs wijzen er in de inleiding op dat beelden in eerdere publicaties vrijwel altijd alleen als ondersteuning of ter illustratie van historische verhandelingen dienden. Door intensief beeldonderzoek is nu de eerste visuele geschiedenis van de Jodenvervolging tot stand gekomen, met als uitgangspunt dat zoveel mogelijk identiteiten en geschiedenissen van gefotografeerde mensen moesten worden achterhaald.
Om het geheugen op te frissen: van de ongeveer 140.000 in Nederland woonachtige Joden hebben er 104.000 de Holocaust niet overleefd, zo’n 75 procent. Volgens informatie van het Joods Cultureel Kwartier bij de expositie het relatief grootste aantal joodse slachtoffers in bezette West-Europese landen. Over de mensen op de foto’s waarop deze ultieme nachtmerrie in beeld wordt gebracht – van zowel professionals als amateurs, uit de NIOD-collectie en talloze andere archieven uit binnen- en buitenland – is zoveel tragische informatie gevonden dat het Museumkijker de grootste moeite kostte de horror uit het hoofd te jagen.
Op de omslag van het boek staat een verliefd jong Joods stel op de Dam: Ralph Polak en Miep Krant, gefotografeerd in januari 1942. Vast en zeker ook omgebracht? Zíj gelukkig niet: ze overleefden de oorlog in de onderduik. ‘De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945’ is een verpletterend eerbetoon, ga kijken en herdenk.
De expositie in het Nationaal Holocaust Museum (Plantage Middenlaan 27, Amsterdam) duurt tot en met 6 oktober. Daarna gaan de foto’s naar het museum/documentatiecentrum Topographie des Terrors in Berlijn. Voor meer informatie: http://www.jck.nl/
‘De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945’, René Kok en Erik Somers, WBooks, 29,95 euro, vanaf 6-10-2019 34,95 euro
Ralph Polak en Miep Krant, zij overleefden de oorlog in de onderduik, collectie Joods Historisch Museum
Edzard
1 februari 2019
Geweldig project. Aangrijpend, dit dodelijke racistisme. NL laf/fout in WO2. Slachtoffers geen kans gegund.