Daniel Knorr, Materialization, c foto Mathias Völzke
Door Saskia Bos
*Wordt de komende Documenta, de bekendste tentoonstelling van internationale hedendaagse kunst, die morgen opengaat in Athene en later in juni in Kassel, een hommage aan 1968?
De directeur van de 14e aflevering zei tijdens de persconferentie vandaag tegenover zo'n driehonderd journalisten dat hij niet naïef wil zijn, en ook niet cynisch. Wat wordt het wel? Na zijn openingswoorden verschijnen er - als in een film van Bunuel - zo'n honderd personen op het toneel, die in het schemerduister hoesten, hoorbaar hun stoel verschuiven, fluisteren, dan stampen, joelen en gillen, tot het langzaam weer stiller wordt en de lichten op het podium aangaan: daar zijn ineens de honderd-plus kunstenaars, curatoren en assistenten te zien die samen met directeur Adam Szymczyk de tentoonstelling hebben voorbereid in de laatste drie jaar. Twee van die drie jaren in Athene. Niet in Kassel zoals tot nu toe gebruikelijk was.
De score die de performers uitvoeren komt van Jani Christou (1926-1970) die het stuk, geheten Epicycle, schreef in 1968 in het jaar nadat de kolonels de macht grepen.
Szymczyk wil met zijn project, en daarbij is deze "persconferentie-performance" een radicaal statement, laten zien in welke crisis de wereld zich bevindt en paralellen met het totaal vernielde Kassel van na de Tweede Wereldoorlog trekken, niet zoals zijn voorgangster Carolyn Chrystov Bakargiev met haar side show in Kabul, maar door de aandacht te verleggen naar het Zuiden (Documenta's centimeters dikke tijdschrift heet ook 'South') en Athene de eerste aandacht te geven, een stad die niet alleen het historisch oervoorbeeld is voor Europese cultuur maar ook het symbool van de hedendaagse economische crisis: een stad die gebukt gaat onder de schulden aan de Europese Unie en die tegelijkertijd al jaren volstroomt met vluchtelingen en migranten.
Hoe uit zich dat in kunst? "Epicycle" geeft het experimentele en improviserende kader aan waarbinnen de organisatoren willen werken.
Bovendien zoekt de Documenta een 'reciprocal curatorial relationship" waarmee wordt bedoeld dat niemand de baas is, iedereen van iedereen kan leren en niet alleen Kassel vertelt waar de kunst vandaag over gaat, maar dat alle kunstenaars, bezoekers en curatoren, zoals de titel van de tentoonstelling luidt, "Von Athen lernen".
We vragen ons met een paar critici af of Angela Merkel wellicht arriveert voor de officiële opening om het geheel luister bij te zetten en meteen een handig diplomatiek cultureel onderonsje met haar ambtsgenoot Tsipras te hebben. Er scheren namelijk tientallen straaljagers over ons hoofd, de gebouwen van regering en parlement zijn uitzonderlijk streng bewaakt, en er is een protest gaande tegen de gifgas-aanvallen in Syrië. Alles gebeurt hier op straat, de politiek speelt zich vooral binnenskamers af.
Eenmaal in het eerste gebouw op onze weg langs 40 tentoonstellingsoorden (waarvan er maar vier echt een museale dimensie hebben) zie ik een grote zwart- wit foto van een demonstratie temidden van tientallen van in totaal 68 grijze blokken - die op minimal art lijken tot je op ze gaat zitten en ze zacht blijken - en een stapel kleine rode boekjes geproduceerd door Daniel Andujar: glossary of the Greek Military junta. Het draagt de titel LIT, naar Klemperer's Lingua Tertii Imperii dat de nazificering van de Duitse taal analyseerde.
De presentatie in het Museum of Anti-Dictatorial and Democratic Resistance, geïnstalleerd in een gebouw waar ooit een soort Griekse Gestapo zetelde, is helder van licht, modernistisch en biedt ruimte voor reflectie, zonder belerend te zijn. Eigenlijk voelt het als een paviljoen op het terrein van de Biënnale van Venetië: mensen lopen in en uit en vertrekken weer om verderop in het gras te gaan zitten.
Dan is het Odeion (of conservatorium), verder aan de Vasileos Konstantinous een meer dichtbezette plek: vooral op de benedenverdieping zijn er mooie muzikale installaties van onder meer Lala Rukh, korte films, en maakt Daniel Knorr (Boekarest 1968) met een schroothoop-machine kleine boekjes door allerlei rommel en rotzooi tussen de bladen te persen met een boekpers: iedereen die er acht euro voor over heeft en zo'n twintig minuten wachten kan een uniek eigen Daniel Knorrboek mee naar huis nemen.
In een prachtig klein zaaltje, in de buurt van een serie semi-abstracte grote landschappen door de Albanese schilder Edi Hila (geb. 1944) is werk te zien van de Nederlandse Sedje Hemon (1923-2011) wier werk in Frankrijk werd ontdekt, een multitalent omdat zij zowel schilderde als muziek componeerde volgens een theorie over de correspondentie daartussen. "Alleen abstracte schilderijen, bestaande uit lijnen en/of vlakken, kunnen in muziek worden omgezet en vice versa. Het schilderij klinkt zoals het er uitziet en zoals het er uitziet klinkt het", schreef Hemon.
In het midden van het Odeion, waar het pubiek kan liggen op heerlijk zachte rendiervachten, is plaats voor hedendaagse rap uit Groenland: acht door Noorwegen financieel ondersteunde kunstenaars oorspronkelijk van de Sami-stam, rappen en performen hier in het multi-talige Athene-van-de Documenta zonder dat iemand zich stoort aan het feit dat ze er niets van verstaan. Het klinkt erg goed.
Vanmiddag nog even naar het nieuwe EMST, museum of contemporary art geweest dat voor het eerst opengaat, mede dankzij de Documenta, en ja! daar loopt een vrouw met haastige mensen met camera's om haar heen in een fel rood jasje, drie knopen..en dat blonde pony-kapsel..zou het dan toch? "Wilt u geen foto's maken! Dit is een repetitie voor een performance die pas morgen plaats vindt om 4 u!"
Wordt dat een re-enactment door een nep-Merkel morgen? Of is dit een pre-enactment van een echte bondskanselier en willen ze dat niet zeggen vandaag? Ik ben in verwarring. De opening zou wel eens spannend kunnen worden.
Documenta 14 in Athene: 8 april t/m 16 juli
Documenta 14 in Kassel: 10 juni t/m 17 september
Voor meer informatie: http://www.documenta14.de
Lala Rukh, Installatie, c foto Mathias Völzke
