Justus Donker, Weideland Utrecht, 2016, foto auteur
Door Lucie Th. Vermij
‘Dromen van bomen’ heet de tentoonstelling in het Gorcums Museum. Daar wil ik naar toe. Bomen zijn zulke aanwezigheden in het leven. Stille karakters. In je tuin, je wijk, je stad. Ze bepalen voor een belangrijk deel het landschapsbeeld. Ze verbinden met grote grootheden als de Aarde, de Tijd. Ze zijn onverwacht majestueus, of juist lieftallig klein, jaar in jaar uit bewegen ze met de seizoenen mee. Stabiele factor. Er zijn mensen die stabiliteit in hun leven terugkrijgen door met bomen te huggen. Als er bomen gekapt moeten worden vanwege economisch gewin lopen hele volksstammen uit. Zelfs als ze gekapt moeten worden wegens ziekte.
Bomen overstijgen mensen in hoogte en tijd. Ze kunnen honderden of zelfs duizenden jaren oud worden. Hun verbeeldende en emotionele kracht is terug te vinden in vele uitingsvormen van kunst, literatuur, cultuur en religie.
Al vóór ik de expositie bekijk, keer ik in gedachten terug naar de landschappen uit mijn jonge jaren: ik groeide op in Emmen, nabij de Emmerdennen. Naar het Zandmeertje midden in dat bos waar zo'n schitterend verstilde tijdloze sfeer hing. En naar het Oranjekanaal dat al decennia geen dienst meer deed als vaarroute, maar waar je graag ging lopen of fietsen vanwege de bomenrijen aan het water. Langs ‘de kromme boom’ moest ik als zesjarige voor het eerst naar school. Bomen zijn ijkpunten. Al die iconische beelden zijn op deze tentoonstelling.
Mariëlle van den Bergh, Berkenbosje, wandtapijt 2010, foto auteur
Wat krijgt u te zien? Bekende wat traditionelere schilderijen van Théophile de Bock, Anton Mauve, Julius Jacobus van de Sande Bakhuyzen, Willem Roelofs, Andreas Schelfhout, Jan Altink en Leo Gestel, Lucebert. Knappe landschapsschilderijen waarop de boom vooral een fraai, decoratief element is.
Dat geldt niet voor alle werken. Zo hangen er drie schilderijen van Armando, die bijna abstracte beelden zijn. De bomen in Armando's werk zijn volgens de begeleidende tekst stille getuigen van de verschrikkingen in de Tweede Wereldoorlog, toen de kunstenaar vlakbij het beruchte Kamp Amersfoort woonde en zag hoe het bos waar hij speelde in een gevaarlijk gebied met wachttorens veranderde. De bomen werden er onderdeel van een 'schuldig landschap'.
Er is ook veel vrolijk werk. Er hangen expressieve taferelen in felle kleuren van duinen en parken en een polderlandschap bij Utrecht van de Leidse broers Gijs en Justus Donker. Met die kleuren benadrukken zij de intensiteit van natuurbeleving. De broers maakten in de jaren negentig deel uit van de stroming After Nature die weer realistisch naar de natuur wilde schilderen. Ook verrassend kleurig zijn de schilderijen van Gertjan Scholte-Albers, bij wie de bomen vurige natuurvreemde kleuren krijgen.
Nico van Bekkum, Landschap met bomen langs kanaal, foto auteur
Verrassend zijn de twee prachtige grote wandtapijten van Mariëlle van den Bergh, getiteld ‘Het berkenbosje’ en ‘Holy Tree’. Je moet er met je neus op gaan staan om het fijne borduurwerk in detail te zien. Er is antiek borduurwerk in verwerkt, wat een mooie extra dimensie van verleden en mysterie geeft.
Een wand met zes houtkooltekeningen van Carlijn Mens heeft een duizelingwekkend uitzicht op een hoge takkenkroon. Zij speelt met licht, schaduw en beweging in de oude bomen. Zij maakte dit werk toen zij artist in residence was in het Van Gogh-huis in Zundert. De bomen waar dit werk op is geënt, staan rond het atelier en het aanpalende kerkhof. Aanleiding waren fragmenten over deze bomen uit de brieven van Vincent van Gogh aan zijn broer Theo.
Gertjan Scholte-Albers, T-vijver-dancing, foto Gorcums Museum
Er zijn ook driedimensionale werken, fotografie, land-art, film, het is teveel om op te noemen. Als ik probeer te noteren welke van de vele tientallen werken mij het meest bijbleven, is dat een heel persoonlijke keuze, het zijn het de landschappen die me herinneren aan landschappen waarin ik mij heb thuis gevoeld. Een bomenrij langs een kanaal in de zon met harde slagschaduwen door Nico van Bekkum. Deze kanaaldijk bevindt zich trouwens in Oost -Vlaanderen, maar de sfeer is dezelfde als die in Zuid-Oost Drenthe. En het knettergroene Utrechtse lentepolderlandschap van Justus Donker, waar ik tijdens het zonnige Paasweekend nog zo blijmoedig doorheen fietste.
Dromen van Bomen. Een aansprekende titel en een prachtige tentoonstelling. Gaat dat zien. In het Gorcums Museum.
'Dromen van bomen' is te zien t/m 15 september 2019
Gorcums Museum, Grote Markt 17, 4201 EB Gorinchem.
Carlijn Mens, Preserved Place, foto Gorcums Museum
