Initial D: A Nun Feeding a Leper in Bed, Engelberg, about 1275-1300, Artist: Unknown. Psalter (text in Latin), Ms. Ludwig VIII, fols. 42v-43. J. Paul Getty Museum
Belangrijke musea bieden naast virtuele rondleidingen door de collectie ook online-tentoonstellingen aan, in deze corona-tijden tenminste enig soelaas voor al die museumbezoekers die dezer dagen hun tentoonstellingen ontberen. Museumkijker gaat er een aantal voor u volgen, te beginnen met 'Eat, Drink, and Be Merry. Food in the Middle Ages and Renaissance' op de site van het J. Paul Getty Museum.
Door: Lucie Th. Vermij
Eten en drinken markeren belangrijke punten in het dagelijks bestaan, veelal scharnierpunten tussen levens binnen- en buitenshuis. Momenten van rust, of van vrolijke ontmoeting. Als het goed is zijn onze maaltijden elke keer een feestje: voor lichaam, voor het oog, voor de smaakpapillen, voor de maag. En nu we het leven buitenshuis maximaal moeten buitensluiten worden de maaltijden als momentum op de dag nog belangrijker. Dus is een tentoonstelling over eten en drinken speciaal nu relevant.
Het J. Paul Getty Museum is een wereldwijd bekend museum in Los Angeles, Californië, met ca. 1,3 miljoen bezoekers per jaar een van de best bezochte musea van de VS. Het heeft twee vestigingen. Het Getty Center in een wijk in het westen van Los Angeles – de meest bijzondere locatie - huisvest de collecties westerse kunst van de middeleeuwen tot op heden. En de Getty Villa in Malibu waarin zich de verzameling Griekse, Romeinse en Etruskische kunst bevindt.
The Temperate and the Intemperate, Bruges, about 1475-1480, Artist: Master of the Dresden Prayer Book. Author: Valerius Maximus. Miniature from The Memorable Deeds and Sayings of the Romans (text in French). Ms. 43, recto J. Paul Getty Museum
'Eat, Drink, and Be Merry. Food in the Middle Ages and Renaissance' is gebaseerd op een expositie in 2015. Er is veel eten en drinken te genieten in middeleeuwse handschriften. De bereiding en consumptie van voedsel vormt immers het kader van de dagindeling met dagelijks werk en vrije tijd, dat is nu zo en dat was het ook in de middeleeuwen. Geïllustreerde handschriften uit die tijd staan vol afbeeldingen van keukens en eetkamers, waardoor er veel te leren valt over de manier waarop er toen werd gekookt en opgediend. Ook op religieuze afbeeldingen komt eten veel voor: brood en wijn spelen een belangrijke rol speelt in de eucharistie en eten gebeurt ook in bijbelverhalen en heiligenlevens.
Er waren de afgelopen jaren in Nederland grotere tentoonstellingen van middeleeuwse miniaturen te zien, zowel in Museum Catharijneconvent in Utrecht als in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Die trokken veel publiek: de getoonde pagina’s uit getijdenboeken waren prachtige kleine kleurige stripverhalen met een eigenzinnige beeldtaal. Voor bezoekers van deze tentoonstellingen zullen de prenten uit het J. Paul Getty Museum in een gespreid bedje vallen. Natuurlijk missen we de praal van het oude papier en de kleurige verven, maar op de afbeeldingen is ook genoeg te beleven.
Zo is er bijvoorbeeld de miniatuur 'The Temperate and the Intemperate' (‘De Matige en de Onmatige’) van de Brugse meester van het Dresdense Gebedenboek, gemaakt tussen 1475 en 1480. Er zijn twee tafels afgebeeld met etende mensen. Het gezelschap is verdeeld in twee groepen: de ene eet heel beheerst en de andere is volstrekt onmatig. De matige mensen zijn waarschijnlijk gezonder, maar van de onmatige mensen valt eerlijk gezegd meer te genieten.
September: A Man Sowing, Paris, about 1415-20, Artist: Workshop of the Rohan Masters. Book of Hours (text in Latin),Ms. 22, fol. 9v J. Paul Getty Museum
Uit het dagelijks leven trekken beelden van zaaien, oogsten, brood bakken, eten verdelen en tafelen aan het oog voorbij. En religieuze taferelen: een vrouw die de communie ontvangt, een non die een melaatse man in bed eten geeft. Mooi is de zaaier uit een gebedenboek van omstreeks 1450. De pagina met de illustratie is een soort agenda waarin per dag gebeden in staan. De zaaier is getekend door de Rohan-meester, een Franse miniatuurschilder wiens ‘noodnaam’ is afgeleid van de naam van een getijdenboek dat zich bevindt in de Nationale Bibliothèque van Frankrijk, voordien in bezit van de familie De Rohan. De stijl van deze meester week volledig af van die van zijn tijdgenoten: hij bekommerde zich niet om realisme of verhalende voorstelling, maar was vooral geïnteresseerd in het weergeven van emoties, dramatiek en gevoelens. Men noemt hem wel eens de grootste expressionist van de 15de eeuw.
The Israelites Collecting Manna from Heaven, Regensburg, about 1400-10. Arits: Unknown. Author Rudolph von Ems. World Chronicle (text in German). Ms. 33, fol. 81 v J.Paul Getty Museum
Mooi is ook de afbeelding, eveneens uit een gebedenboek, midden 13e eeuw, van twee koks die broden bakken in een grote oven. Deze prent zou gemaakt zijn door een Brugse kunstenaar. De prent biedt informatie over broodbakken in de middeleeuwen. De oven die we hier zien was van het soort waar alleen de allerrijkste huishoudens gebruik van konden maken. De meeste koks moesten met hun deeg naar een centrale oven in de stad. Een aantrekkelijke prent is ook 'Harvesting' ('Oogsten'), waarop mensen druk doende zijn fruit te plukken, druiven te rapen, een koe te melken en wijn te maken. De illustratie staat in een boek met wetteksten van 6e-eeuwse Byzantijnse keizer Justinianus, waarin regels zijn geformuleerd voor het gebruik van producten die op andermans land of door andermans dieren zijn geproduceerd.
De meeste illustraties op de expositie komen uit religieuze boeken: met bijbelse taferelen als Adam en Eva die in het Paradijs van de verboden appel eten, de Israëlieten in de woestijn die van het manna (brood uit de hemel) eten, Jozef die in de stal eten bereidt voor Maria en het kindeke Jezus, Jezus met zijn vrienden rond de tafel bij het Laatste Avondmaal. Noem maar op.
Het meest treffend in dit corona-tijdperk met grote waardering voor zorgverleners, is de prent 'A Nun Feeding a Leper in Bed' uit een 13e-eeuws psalmboek uit Engelsberg (Zwitserland). Kortom: deze online-tentoonstelling is prachtig. Je krijgt nóg meer waardering voor ‘de functie’ van voedsel en de mensen die voedsel bereiden en verdelen.
J. Paul Getty Museum Los Angeles CA Aerial photogroahy by Stefen Turner
'Eat, Drink, and Be Merry. Food in the Middle Ages and Renaissance' is hier te zien:
https://artsandculture.google.com/exhibit/eat-drink-and-be-merry/QgKCWC1jiW-YLw
Het J. Paul Getty Museum heeft maar liefst 11 exposities online staan. Een andere ‘toepasselijke’ online-expositie voor een bezoek zou kunnen zijn: 'Heaven, Hell, and Dying Well. Images of Death in the Middle Ages', deze dagen ook nogal een thema. https://artsandculture.google.com/exhibit/heaven-hell-and-dying-well/fQKyx2AyMyQUIw
