De golf, ca. 1869, Gustave Courbet. Bruikleen Stichting Van Baaren Museum, 1980, Centraal Museum Utrecht
Het Centraal Museum in Utrecht brengt tot eind augustus de tentoonstelling ‘Aan de horizon. Een zomerse reis door de kunsten’. Kunstenaars uit heden en verleden reflecteren op reizen door het landschap.
Door Lucie Th. Vermij
Vertrekpunt van de zomerse expositie is ook dit keer het eigen depot van het Centraal Museum. Ditmaal zijn het de Italianisanten, 17e-eeuwse Utrechtse kunstenaars als Jan Both, Cornelis van Poelenburch en Jacob de Heusch. Ze vertrokken naar Rome en raakten geïnspireerd door het landschap en hun Italiaanse tijdgenoten. Terug in Utrecht introduceerden ze een nieuwe schilderstijl: uitgestrekte landschappen met mediterraan licht. In het depot ook ‘De golf’ van Gustave Courbet uit 1869, dat hij in Étrétat aan de Normandische kust maakte, waar hij veel meer zeegezichten schilderde. Tenslotte zijn er ook Italiaanse stadsgezichten (etsen) van Dirkje Kuijk gekozen, kunstenaar die in Utrecht was geworteld maar ook zeer van de Italiaanse steden Venetië en Mantua hield.
Naast de werken uit het depot zoomt de tentoonstelling in op hedendaagse kunstenaars voor wie de reis door het landschap een belangrijk thema is. Hier zijn werken samengebracht over de ervaring van het landschap, reizen met een duidelijk doel voor ogen of juist de reis zónder bestemming.
Le Soleil Toujours, 2019-2020, Etal Adnan. Bruikleen Museum Voorlinden, Courtesy of the estate of the artist and Sfeir-Semler Gallery Beirut/Hamburg
‘Le Soleil Toujours’ (‘Altijd De Zon’ ) van de Libanees-Amerikaanse Etel Adnan is gekozen voor het affiche bij deze tentoonstelling. Zij was een onconventionele filosoof, schrijver, schilder en activist die in haar gedichten en boeken de grimmige politieke werkelijkheid van het ontheemde leven beschrijft. Op 87-jarige leeftijd brak ze door met abstracte landschappen in sprekende kleuren. In haar schilderijen toont ze zich juist optimistisch. De meeste zijn klein van formaat. Het monumentale ‘Le Soleil Toujours’ , geschilderd op 136 keramische tegels, creëerde ze tegen het einde van haar leven. Het is een kleurexplosie van abstracte vlakken die samen een landschap vormen, bijeengehouden door een stralende zon.
Hoogtepunt is wat mij betreft de installatie ‘Hout Auto’ van Joost Conijn. Conijn wil met zijn werk dingen doen waarvan de meeste mensen zeggen dat ze niet mogelijk of niet verantwoord zijn. Hij houdt van de spanning of iets hem wel of niet zal lukken. Op deze tentoonstelling is de houten auto die Conijn rond 2002 bouwde met een motor die op hout liep. Daarmee reisde hij door onherbergzame gebieden met slechte wegen in Roemenië en Bulgarije. Hartelijke ontmoetingen met mensen die elkaar absoluut niet konden verstaan werden gefilmd, onverwacht prachtig.
Hout Auto, 2001-2002, Joost Conijn, Aankoop met steun van de Mondriaan Stichting, 2003, Centraal Museum Utrecht/ Ernst Moritz
Ook bijzonder is de dubbele video-installatie ‘The Wanderer’ (2021) van de in Milaan woonachtige Albanese kunstenaar Adrian Paci. Het beeld beweegt zich over een weg door het bergachtige en uitgestrekte Albanese platteland waar voorbijgangers en hun vee langs lijken te zweven. Ze stappen het frame van de camera binnen maar vertrekken ook weer snel. Het is niet duidelijk waar ze vandaan komen en waar ze naar op weg zijn. Maken ze de reis vrijwillig? Horen ze bij elkaar? De installatie geeft een blik in de vluchtigheid van het bestaan, niet alleen van de mensen in dit landschap, maar van iedereen.
Ook thema’s als de klimaatcrisis en gedwongen migratie komen aan de orde. De tentoonstelling bevat kritische werken van hedendaagse kunstenaars, zoals de video ‘Elsewhere’ van de Amsterdamse kunstenares Fiona Tan, bekend van video- en filminstallaties waarin ze herinneringen, geschiedenis, globalisatie en de rol van afbeeldingen onderzoekt. In deze film geeft een voice-over een gedetailleerde beschrijving van een utopische plek in een mengeling van literaire en marketingteksten. Maar tegelijk ziet de toeschouwer een stedelijke omgeving met steeds meer luchtvervuiling.
Landschap met rustende reizigers en een ossenwagen, ca. 1645, Jan Both. Aankoop met steun van de Vereniging Rembrandt, Centraal Museum Utrecht
‘Ntabamanzi’ - van de Zuid-Afrikaanse Lungiswa Gqunta - is een zaalvullende installatie van prikkeldraad, materiaal dat gebruikt wordt om land of privébezit af te zetten. Een grens die kan beschermen, maar ook opsluiten en buitenhouden. Gqunta omwikkelde het prikkeldraad met blauw textiel, waarmee ze laat zien dat vrij bewegen door een landschap niet voor iedereen vanzelfsprekend is. Als bezoeker ben je je heel bewust van je eigen bewegingen door de ruimte: elke stap kan gevaarlijk zijn. De reis door het land is niet voor iedereen vanzelfsprekend of veilig.
|
In de laatste zaal is de film ‘The Undercurrent’ (2019) van de Britse kunstenaar Rory Pilgrim te zien. Hij volgde gedurende twee maanden tien jonge klimaatactivisten uit de omgeving van Boise, Idaho in de VS, die samen in gesprek gaan over de gevolgen van de klimaatcrisis en wat dit overweldigende probleem op persoonlijk niveau betekent. Hoe is de crisis verbonden met sociale problemen die ze in hun leven tegenkomen, zoals moeilijkheden met religie, vechten voor gendergelijkheid en de essentiële behoefte aan een thuis? Wat kan het gevoel geven om ergens bij te horen? Een thuis? Een land? Elkaar? Het is een combinatie van documentaire registraties en poëtische beelden.
De moeite waard: ‘Aan de horizon’ is een tentoonstelling met onverwacht mooie vergezichten en ontmoetingen.
‘Aan de horizon. Een zomerse reis door de kunsten’ is tot en met 27 augustus 2023 te zien in het Centraal Museum in Utrecht.
Adres: Agnietenstraat 1, 3512 XA Utrecht.
Website: https://www.centraalmuseum.nl/nl/tentoonstellingen/aan-de-horizon
