Tuin Emil Nolde Museum, foto Lucie Th. Vermj
Door Lucie Th. Vermij
*Het Emil Nolde Museum ligt in het Duitse Nordfriesland, vlakbij de Waddenzee, tegen de Deense grens, in een weids landschap met dramatische luchten. Daar bij Neukirchen realiseerden Emil en zijn vrouw Ada eind jaren twintig hun atelierhuis Seebüll met een prachtige overdadige bloementuin. Sinds zijn dood in 1956 is het atelierhuis museum. De bezoeker mag in de tuin ronddwalen alvorens Noldes aanstekelijke kleurige werk te beleven.
Voor mijn verjaardag kreeg ik een uitstapje naar het Emil Nolde Museum cadeau van een vriendin. Nolde is een kunstenaar wiens omvangrijke werk met olieverfschilderijen en aquarellen van bloemen, zeegezichten en landschappen en portretten wij allebei bewonderen. Hij maakte zowel krachtige landschappen in expressionistische stijl, als felkleurige waterige aquarellen. Het is minstens zes uur rijden naar Neukirchen bovenin Sleeswijk-Holstein, maar alle moeite waard. Niet alleen vanwege het museum, ook vanwege het lege landschap en de heftige luchten bij de Duits-Deense waddenkust.
Het Emil Nolde Museum staat daar in de 'middle of nowhere', ver van de bewoonde wereld. Het bezoek begint met een wandeling door de bloementuin, met in september de bijna uitgebloeide zonnebloemen en uitbundig bloeiende dahlia’s. Die bloemenpracht was zijn inspiratie en versterkt de beleving van de schilderijen enorm, ook door besef van de vergankelijkheid van de bloei en het leven. De bezoeker wordt vervolgens langs het woonhuis gevoerd, waar prachtige in warme kleuren geschilderde woonruimtes te zien zijn: de wanden zijn maïsgeel, steenrood. De deuren zijn in uitgesproken blauwe kleuren. Felle uitgesproken kleuren zijn dan ook Noldes thema.
Interieur Emil Nolde Museum, foto Lucie Th. Vermij
Emil Nolde (1867-1956) is geboren en getogen in deze Duits-Deense streek – als Emil Hansen. Toen hij in 1902 met de Deense actrice Ada Vilstrup trouwde namen zij de naam Nolde aan, zo heette zijn geboortedorp. Het atelierhuis en de tuin was een gezamenlijk project waar zij in 1927 mee startten. Tot aan haar dood in 1946 stond Ada aan zijn zijde. Emil Nolde overleed tien jaar later, in 1956. In de tuin staat hun graftombe met grasdak. Er hangt een kleurig mozaïek van Maria en het kindeke Jezus. Vanaf het begin was het hun idee dat na hun dood bezoekers zouden kunnen genieten van natuur en kunst.
Nolde wordt vaak geassocieerd met de Berlijnse kunstenaarskring Die Brücke, maar daar was hij slechts twee jaar lid van, in 1906 tot 1907. Liever werkte hij op zichzelf. Zijn productie is enorm geweest. In het museum worden zo'n duizend olieverfschilderijen en zesduizend aquarellen bewaard, vertelt een van de medewerkers. En dat is nog niet eens alles wat hij gemaakt heeft: in WO-II zijn bij bombardementen zijn Berlijnse huis met 3000 werken verloren gegaan. Een lastig punt in zijn biografie: Nolde was aanhanger van de nationaalsocialistische partij, maar desondanks nam zijn werk in 1937 een prominente plaats in op de tentoonstelling over Entartete Kunst. Hij kreeg in 1941 een Berufsverbot en kon de jaren daardoor nauwelijks werken. In die periode begon de productie van de kleine aquarellen. Omdat hij zo tegengewerkt was tijdens de oorlog kon hij na 1945 weer snel aan de slag.
Emil Nolde, Blumen, foto Google
In de expositieruimte van het museum hangen zo’n 200 werken, dus maar een fractie van zijn totale oeuvre. Elk jaar wordt er een andere insteek gekozen. Dit jaar als thema: ‘De ontdekking van de kleur’. De bezoeker wordt erop attent gemaakt hoe de kleuren bij Nolde met de jaren steeds heftiger en uitgesprokener worden. Hij begon met landschappen met veel valere kleuren, gelardeerd met prachtig gouden licht, overigens. En ook is bijvoorbeeld te zien dat hij een korte impressionistische periode heeft gekend.
De tentoonstelling volgt behalve dit thema ook zijn levensloop. Al als tiener had hij de wens om kunstenaar worden. Van zijn vader die dat in eerste instantie maar niets vond, mocht hij uiteindelijk een ambachtsopleiding tot houtbewerker en tekenaar volgen, een vakgebied waar hij zijn eerste jaren ook succesvol in werkte. Op een gegeven moment maakte hij een serie reistekeningen, die als ansichtkaart zo goed verkochten dat hij genoeg geld had om een kunstopleiding te gaan volgen in Parijs en in Kopenhagen. In het werk uit die periode is goed zijn vakmanschap te zien.
Seebüll, ansichtkaart, foto Nolde Stiftung
Hoewel zijn portretten (vaak van twee liefhebbende figuren) ook schitterend zijn, vind ik zijn bloemen, zeegezichten en landschappen van het ‘Nordfriese’ land het mooist. Hij werkte vanaf 1941 met een eigen nat-op-nat-techniek, een snelle methode omdat waterverf vrijwel onmiddellijk opdroogt, in tegenstelling tot olieverf. Vanuit zijn atelierwoning kon Nolde de hele omgeving afspieden, beducht als hij moest zijn voor plotselinge inspecteurs. Het land bood hem echter uitzicht op een geweldig inspirerende natuur. Daar toverde hij ‘gewolkte’ landschappen en ‘bloedende’ clematissen. De kleurexplosies op zijn aquarellen zijn subtiel en spannend. Na de oorlog zette hij deze techniek voort.
Zelf zei Nolde eens over de heftige kleuren van zijn werk: 'Bij mijn bloemenschilderijen zal het publiek zeggen dat de kleuren overdreven zijn. Dat klopt niet. Ik zette die prenten tussen de bloemen neer en merkte dat de kleuren achterbleven bij de natuur. Het liefst schilderde ik in de schaduw, bij een bewolkte hemel of in de schemering. Dan zie je de kleuren het best.’ Hij was zich zeer bewust van de populariteit van zijn bloemenschilderijen: ‘Die zijn het gemakkelijkst te begrijpen. Als een stuk frisse natuur grijpen ze elke bezoeker en verwarmen zij hun hart.'
Emil Nolde, Hohe Sturzwelle, foto Emil Nolde Stiftung
Na het overweldigende bezoek aan de tuin, het museum en de museumwinkel, kregen we ook nog een concert van de jonge virtuoze pianist Alexander Krichel, die werken speelt van Mendelssohn, Ravel en Schumann. Wat een cadeau!
Nolde Museum, Seebüll 31, 25927 Neukirchen, Duitsland
Jozefa Heuts
20 juli 2019
Dank je wel voor de mooie beschrijving van dit museum waarvoor we ook speciaal naar Klanxbüll dicht bij Seebüll gekomen zijn.
Een hartelijke groet
Jozefa