Nicolaas Muys, Adrianus Cornelis Oudorp en zijn vrouw Cathaina Maria de Monté, met wellicht hun dienstbode Kaatje op de achtergrond. Kaatje kreeg een flink deel van de erfenis. Westfries Museum in Hoorn, langdurig bruikleen aan Museum Rotterdam
* In het koetshuis achterin de tuin van het zeventiende-eeuwse grachtenpand van Museum Van Loon zitten Adrianus Cornelis Oudorp (1736-1809) en zijn vrouw Catharina Maria de Monté (1746-1801) op het schilderij dat Nicolaes Muys in 1800 van hen maakte. Op de achtergrond de dienstbode. Was dat misschien Trijntje Bliek, de Kaatje die van het kinderloze echtpaar een flinke erfenis kreeg? Josephina de Fouw, auteur van de catalogus bij de expositie ‘Adriaan de Lelie en het achttiende-eeuwse familieportret’, vraagt zich af of de echtgenoten deze geliefde dienstbode inderdaad op de rug gezien hadden laten afbeelden. Zo ja, was dat niet erg hartelijk, vindt ze.
De erfenis zal een méér dan troostende pleister op de wonde zijn geweest: Kaatje ontving een legaat van 3000 gulden, een pensioen van acht gulden per week en het paviljoentje dat ze op Oudorps buitenplaats Dijk- en Maaszigt als onderkomen had.
Adriaan Bonebakker (1767-1842) krijgt tijdens de expositie Dirk L. Bennewitz (1764-1826) op bezoek. De Tilburgse kaardenmakerszoon Adriaan de Lelie (1755-1820) – na zijn leertijd in Antwerpen en Düsseldorf werkzaam in Amsterdam als een van de belangrijkste portretschilders van zijn tijd – schilderde dit representatieve voorbeeld van de gegoede burgerij in 1809. Het is een van de vele werken van De Lelie die nu in het huis van zijn belangrijke opdrachtgever bijeen zijn.
Bonebakker en Bennewitz zouden nog tot 1822 samen aan het roer staan van de succesvolste onderneming in zilveren en gouden voorwerpen van de stad. Bonebakker was de kashouder van de firma; dat Bennewitz de werkplaats leidde, toonde De Lelie door hem aan tafel een zilveren kastanjevaas te laten oppoetsen.
Lof: de tekstbordjes en catalogus bevredigen de nieuwsgierigheid naar biografische bijzonderheden over de geportretteerden op de schilderijen ruimschoots. Maar waarom gingen Bonebakker en Bennewitz uit elkaar als het hen zo voor de wind ging? Ruzie? Fijne petite histoire in de catalogus doet dat snel vergeten: ‘Een de van de opdrachtgevers van Bennewitz was Willem van Loon (1794-1847), die in 1824 honderdduizend gulden in de loterij won en een deel van dit geld besteedde aan een zilveren tafelservies en kandelaars.’
Directeur/conservator Tonko Grever heeft voor de expositie ook bruiklenen van tijdgenoten-portretschilders als Regters, Laquy, Quinkhard en (uit Het Loo) van de vermaarde Johann Friedrich August Tischbein bij elkaar gebracht. Tischbein schilderde in 1789 de drie kinderen van stadhouder Willem V toen de prinsgezinden contra de roerige patriotten weer voor even orde op zaken hadden gesteld.
Terug naar de tijd van de regentenfamilies en gegoede burgers van de achttiende eeuw worden in het koetshuis af en toe ook familieruzies, kindersterfte en gestorven moeders in het kraambed zichtbaar. Maar zo openlijk als op het schilderij waarop De Lelie in 1786 de treurende weduwnaar Bartholomeus Weddik Wendel naast de geopende kist van zijn in het kraambed gestorven vrouw vereeuwigde, was een zeldzaamheid.
Meestal waren de gestorvenen aanwezig als portret in een portret. Bij een ruzie was een simpele ingreep soms voldoende. Zoals die tussen het doopsgezinde echtpaar Feitama en hun dochter over de militair met wie ze trouwde: schilder Wybrand Hendriks kreeg in 1790 de opdracht haar van het familieportret te verwijderen. Het gezinsleven op deze expositie is geïdealiseerd, waarschuwt Josephina de Fouw aan het slot van de catalogus niet voor niets.
De expositie ‘Adriaan de Lelie en het achttiende-eeuwse familieportret’ in Museum Van Loon (Keizersgracht 672, Amsterdam) duurt tot en met 19 januari. Voor meer informatie: www.museumvanloon.nl
Adriaan De Lelie, De familie van Adriaan Bonebakker en Dirk L. Bonnewitz, 1809, Rijksmuseum Amsterdam
Het koetshuis van Museum Van Loon
