* Felix Nussbaum (Osnabrück 1904 – Auschwitz 1944) maakte in 1936 zijn ‘Zelfportret met grimas’ en in 1941 ‘Huilende vrouw’, met om haar hals een snoer prikkeldraad. De huiveringwekkende werken maken deel uit van de expositie ‘Felix Nussbaum – Kunstenaar in ballingschap’ in Museum De Fundatie in Zwolle. De kunstenaar – opgegroeid in een geassimileerde Joodse koopmansfamilie in Osnabrück – verliet Duitsland in 1932 met een beurs voor Rome en begon daarna aan een zwerftocht door Europa omdat hij niet meer terug wilde naar het land waar de nazi's de macht in handen hadden gekregen. De Belgische autoriteiten behandelden Nussbaum als een 'gewone' immigrant uit het vijandige Duitsland. Hij kwam na zijn arrestatie in een overvol interneringskamp in Zuid-Frankrijk terecht.
Na zijn ontsnapping - tijdens een gevangenentransport naar Bordeaux met Duitsland als eindbestemming – keerde Nussbaum in september 1940 terug naar zijn vrouw in Brussel. Eind dat jaar werden ze ingeschreven in het jodenregister van Brussel. Tot hun arrestatie op 20 juli 1944 woonden ze daar onder het zwaard van Damocles op een zolder in de Rue Archimède.
Kunnen kunstenaars in deze tijd idealen nastreven? Is er voor kunstenaars (nog) macht weggelegd? Kunsthistoricus Hans den Hartog Jager selecteerde voor zijn onderzoek naar de antwoorden kunstenaars met grote namen als Ai Weiwei, Steve McQueen, Joseph Beuys en Constant. Zijn conclusie op de expositie ‘Meer macht’: kunstenaars hebben de macht nieuwe, prikkelende, aantrekkelijke beelden te tonen, maar met kunst een verandering teweeg brengen, is een stap te ver. ‘Meer Macht’ is een expositie over onmacht, woede en frustratie. Maar vooral ook een visueel feest van bevrijdende creativiteit om barre en boze tijden dragelijk te maken.
Met dertig werken geeft ook Nussbaum in De Fundatie een antwoord. Hij was machteloos, maar zijn kunst biedt een uitlaatklep voor mededogen met de slachtoffers van alle tijden en troost door schoonheid. Zijn wens voor latere generaties staat op een Zwolse muur geschreven: ‘Auch wenn ich untergehe, lasst meine Bilder nicht sterben, zeigt sie den Menschen.’ Osnabrück gaf Nussbaum een eigen museum waar die wens gestalte krijgt.
'Felix Nussbaum - Kunstenaar in ballingschap' in Museum De Fundatie in Zwolle duurt tot met 1 juni. 'Meer macht' in De Fundatie duurt tot en met 17 augustus. Voor meer informatie: www.museumdefundatie.nl
