John William Waterhouse, Circe overhandigt de beker aan Odysseus, 1891.
*De lezing 'Femmes Fatales' van Gerda J. van Ham - kunsthistorica, journaliste en gastschrijver van Museumkijker - is door technici, bestuursleden en vrijwilligers van Podium de Mess in Naarden-Vesting omgesmeed tot een live TV registratie voor Internationale Vrouwendag: maandag 8 maart om 14.30 en 20.30 uur. Surf naar http://www.demess.nl/agenda voor boekingen, de kosten bedragen 15 euro. Geïllustreerd door de verlokkende Circe van John William Waterhouse (1891) introduceert zij het thema. 'U waant zich in vervlogen tijden. De vrouw als zinsbegoocheling. Staat zij dichtbij of veraf van onze huidige tijd?'
Femmes Fatales
Door Gerda J. van Ham
Toen een stralende Kamela Harris aan de rechterzijde van Joe Biden verscheen, om de zege op te eisen, na een zenuwslopende verkiezing, ging de zon schijnen. Vrouwen in de hele wereld, slaakten een zucht van verlichting. Harris vertegenwoordigde een zelfverzekerde maar ook empathische boodschap. “Niet alleen ik maar ook jullie kunnen blijven dromen over de toekomst”. Bij de inauguratie van Joe Biden zagen we die hoop weer terug. Dichteres Amanda Gorman (22) stal de show door haar gedicht en de wens om het leven van zoveel achtergestelde vrouwen te verbeteren. Zij was er zelf het beeldschone voorbeeld van.
Op Internationale Vrouwendag staan we stil bij emancipatie en verworven rechten. Er valt nog een wereld te winnen. Niet voor iedereen geldt gelijke kansen dus ook gelijke rechten. Vrouwen zijn nog altijd ondergeschikt aan het patriarchale systeem. Gelukkig roeren vrouwelijke schrijvers, wetenschappers, politici en filosofen zich in de grote kwesties. Jongeren kiezen graag een rolmodel. Maar wie?
Hoe was dat in de laat negentiende eeuw? Die vraag wil ik graag voorleggen in mijn lezing: Fatale Vrouwen.
Zola, Flaubert, Tolstoi, Couperus en Frederik van Eeden verdiepten zich in de zielenroerselen van de femme fatale. Maar wel vanuit hun eigen, vaak romantische perspectief. Emma Bovary is doodongelukkig, haar leven met een dorpsdokter valt niet samen met haar wens om groots en meeslepend te leven. Zij raakt verstrikt in haar eigen listen en leugens.
In de periode 1860 – 1910 zijn veel kunstenaars, vooral mannen zoals John William Waterhouse, Alma Tadema en Gustav Klimt aan de slag gegaan met thema’s rondom verleidelijke vrouwen. Voorop staat de ‘bedwelmende’ vrouw, die door een explosieve cocktail van schoonheid en wellust de man in het verderf stort. Oude tijden herleven uit de Bijbel, literatuur en mythologie, met o.a. de Sfinx, Cleopatra, Circe en Medea. Ook Salomé en Judith, bekend uit bloedstollende opera’s verschijnen op het toneel. Het betreffen vaak exotische verhalen die al eeuwen tot de verbeelding spreken.
Is de Femme Fatale een mannenfantasie? Graag ga ik op deze vraag in.
In een lezing van circa 50 minuten laat ik u een caleidoscoop zien van wereldse verlokkingen, wellust en noodlot. Kunstenaars van naam en faam, maar ook onbekende namen die dit thema zo treffend konden verbeelden, zoals Alfred Stevens. Om zijn werk hangt de geur van welriekende zeep. Alma Tadema laat het decadente Rome herleven door oogverblindende vrouwen met kransen van anemonen in hun haar. John William Waterhouse schilderde Circe, bij de eerste aanblik van Odysseus. Zij ruikt haar kans als meedogenloze heerseres. Zal hij weten te ontsnappen?
De lezing wordt rijkelijk geïllustreerd met een power point presentatie. U waant zich in vervlogen tijden. De vrouw als zinsbegoocheling. Staat zij dichtbij of veraf van onze huidige tijd?
Foto: Gerda J. van Ham
