Maria Austria, Armoede in de Benedenstad van Nijmegen, 1954, c Maria Austria/MAI
*Zonder drie jaar monnikenarbeid van AFdH-uitgever Martien Frijns was de tentoonstelling ‘Maria Austria. Leven voor de fotografie’ in het Joods Historisch Museum (JHM) niet tot stand gekomen. Frijns kende het werk van Maria Austria (1915 – 1975) nauwelijks toen hij door haar nicht Helly Oestreicher werd gepolst over een uitgave van gedichten van haar vader over het concentratiekamp. Maria Austria - als Maria Oestreicher geboren in Karlsbad, nu Karlovy Vary in Tsjechië - vluchtte in 1937 naar Amsterdam voor het oprukkende nazisme, haar zuster was hier al. Haar moeder en broer Felix en zijn familie volgden in 1938.
Resultaat van samenwerking tussen Frijns, Maria Austria Instituut (archief voor Amsterdamse fotografen), Helly Oestreicher en JHM is een tentoonstelling van persoonlijke documenten, kranten, tijdschriften, boeken en ruim 250 foto’s, vintage en nieuwe afdrukken van superieure kwaliteit. Die combinatie haalt sterk in de herinnering terug hoe ongelooflijk veelzijdig Maria was. De research van Frijns leverde daarnaast een kloeke uitgave van 768 pagina’s op - waarvan 600 met foto’s – chronologisch helder gerangschikt als biografisch beeldverhaal.
Maria Austria, Wim Sonneveld in de kleedkamer bij een repetitie van de musical My Fair Lady, 1960, c Maria Austria/MAI
JHM-conservator Bernadette van Woerkom signaleerde bij de persopening het gefragmenteerde beeld van het vakmanschap van Maria Austria, een mogelijke reden dat ze enigszins in vergetelheid is geraakt. De expositie corrigeert dat met een ‘beeldenstorm’ aan thema’s met een veel grotere reikwijdte dan waar Austria haar grootste bekendheid aan ontleende: foto’s van het experimentele en avant-gardistische theater van de jaren zestig en zeventig. Zoals het Mickery Theater onder leiding van de legendarische Ritsaert ten Cate, Werkteater, Proloog, Baal en Sater.
Waar te beginnen? Austria was er in december 1945 bij toen Joden uit Westerbork terugkeerden in Amsterdam en zich meldden in de Henry Polaklaan 8, 10 en 12. Ze legde dat jaar ook de gebombardeerde en verwoeste spoor- en verkeersbruggen over de IJssel bij Zwolle en Zutphen vast. In 1947 verzamelden 25.000 scouts zich in Moisson in Frankrijk tijdens de eerste Wereldjamboree in tien jaar, Austria en haar partner Henk Jonker gingen er in augustus aan het werk. Austria noteerde op 1 oktober 1947 in het journaal van het fotobureau Particam – na WO II opgericht met Henk Jonker, Aart Klein en Wim Zilver Rupe – een opdracht van het tijdschrift Ons Vrije Nederland: een reportage over 500 Roemeens-Joodse kinderen die waren ondergebracht in het voormalige joods-psychiatrische sanatorium ‘Het Apeldoornsche Bos’, leeggehaald tijdens de oorlog. Uit 1954 – het jaar dat ze ook Het Achterhuis in ‘oude staat’ vereeuwigde - dateert de foto die Maria Austria van armoede in de benedenstad van Nijmegen maakte. Intussen had ze ook de Hogere Textielschool in Enschede gefotografeerd, de cellist Pablo Casals, de vermaarde tropenarts Albert Schweitzer en kunstenaar Jan Sluyters. Enzovoort en zo verder.
Maria Austria, Het Achterhuis, 1954, c Maria Austria Instituut/MAI
Naast ‘sociale’ thema’s (haar laatste Handelsbladreportage in 1965-66 ging over ‘Het huis van bewaring’, ) trekken er veel grote namen uit de wereld van muziek, toneel, musical en literatuur voorbij. Maar ook haar reizen naar Israël komen ruimschoots aan bod, een verrassing tijdens de research was dat Maria Austria in het rijke en gelaagde tijdsbeeld dat ze heeft nagelaten meer joodse thema’s vastlegde dan tot nu toe werd vermoed. ‘Waar heeft ze haar woede en haar verdriet gelaten?’, vroeg Judith Herzberg zich af in deel 4 van de serie ‘Holland zonder Haast’. ‘Omgevormd tot enthousiasme, levenslust, priemende nieuwsgierigheid, lijkt het.’ Maria Austria – altijd aan het werk - overleed 10 januari 1975 aan de gevolgen van een verwaarloosde griep.
De expositie ‘Maria Austria. Leven voor de fotografie’ in het Joods Historisch Museum duurt tot en met 2 september. Voor meer informatie: http://www.jck.nl
Maria Austria, fotografe. Auteur Martien Frijns. AFdH Uitgevers. 34,50 euro. De uitgave kwam tot stand door een financiële bijdrage van het Maria Austria Instituut (MAI) en ‘VSBfonds, iedereen doet mee’. Zie ook: http://www.1001-vrouwen.nl
Maria Austria met camera, Henk Jonker, 1946, c Henk Jonker/MAI
