Jan Frearks van der Bij, De bârgepôllr, 1977, olieverf op doek, foto Museum Drachten
Door Hannah van Herk
*De Ploeg is als Groningse exponent van het expressionisme een klinkende naam. Dat het expressionisme ook in Friesland aanhangers heeft, is minder bekend. Museum Drachten maakte met Fries expressionisme: Not afraid of the new de eerste grote overzichtstentoonstelling over de Friese kunstenaarsgroepYn 'e Line. In de vierde (en laatste) tentoonstelling in het kader van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018 geeft museumdirecteur en curator Paulo Martini de groep een plaats in de Friese canon. 'We willen laten zien dat de leden van Yn 'e Line kinderen van hun tijd waren en niet onderdoen voor de meer bekende namen van het expressionisme.'
Aan de groep Yn 'e Line zijn niet eerder tentoonstellingen gewijd, aan de individuele kunstenaars wel. Yn 'e Line bestond uit Jan Frearks van der Bij (1922-2013), Pier Feddema (1912-1983), Sjoerd Huizinga (1898-1972), Jaap Rusticus (1913-1972) en Klaas Koopmans (1920-2006). Alle vijf geboren in het noordoosten van Friesland, globaal tussen Dokkum en Drachten. Alle vijf waren autodidact. Alle vijf kregen een aantal jaren in Groningen lessen van Herman Dijkstra (1904-1976), zelf sterk beïnvloed door De Ploeg. De kunstenaars kwamen regelmatig bijeen om elkaars werk te zien en te beoordelen. Hun thema’s lagen – letterlijk – voor de hand: het landschap, de meren, schepen, dorpen, boerderijen, dieren, mensen uit eigen omgeving. De Friese naam 'Yn 'e Line' kwam van Pier Feddema en verwijst naar de persoon die in het trektouw liep om een schip voort te bewegen en in een rechte lijn te houden. Dit was zwaar werk – net als goed schilderen. Mogelijk is de naam ook verwijzing naar verwantschap met De Ploeg. De mannen van Yn 'e Line waren tenslotte hartstochtelijk expressionisten.
Gerrit Benner, Rode wolken, collectie Vrienden Stichting Museum Drachten, foto Museum Drachten
Museum Drachten – gevestigd in een voormalig Franciscaner klooster uit 1937 in het centrum van Drachten – koos ervoor om het werk van Yn 'e line in een groter verband te tonen. Er is volop ruimte voor voorgangers, collega’s en inspiratiebronnen, zoals Hendrik Werkman, Willem de Kooning en de Friese Ploegkunstenaar Jan van der Zee. Ook andere Friese expressionisten komen aan bod, zoals Gerrit Benner, Jeanne Bieruma Oosting, Boele Bregman, Jan Roos. Daarnaast wordt er expressionistisch werk getoond van onder andere Theo van Doesburg. Het museum zet Yn 'e Line eveneens in een internationale context met schilderijen van Ernst Ludwig Kirchner, Constant Permeke en Emil Nolde.
Er is bewust voor gekozen om de tentoonstelling thematisch te rangschikken en niet per kunstenaar, groep of periode/chronologisch. Curator en museumdirecteur Paulo Martina: 'De kunstenaars van Yn 'e Line waren zeer goed op de hoogte van recente ontwikkelingen en de wederopleving van het expressionisme in het algemeen (abstract expressionisme in Amerika, Cobra Groep, Informelen, etcetera).' Door zowel periodes als stromingen door elkaar te hangen en thematisch te verbinden moet de toeschouwer zelf het grotere verband kunnen zien. Martina: 'Dan zie je bijvoorbeeld dat zowel Benner als Feddema naar het werk van Werkman hebben gekeken. Of dat Van der Bij zich in zijn vroege periode heeft laten inspireren door de tweede Latemse School en later door de Fauvisten.'
De tentoonstelling wil een totaaloverzicht te geven. De kwaliteit van het getoond werk van Yn 'e Line is soms enigszins ondergeschikt gemaakt aan de behoefte aan informatievoorziening. Martinus: 'Je kunt werk laten zien dat niet allemaal heel goed is, als je ernaar streeft om een volledig beeld te geven. Soms moet je dan ook de mindere werken tonen.' Martinus verwijst naar het verhaal van de renaissanceschilder die altijd met opzet een klein deel van zijn schilderijen klungelig uitwerkte. 'Daardoor viel de kwaliteit van de rest van het schilderij extra op.'
Eén plek die u zeker niet mag missen, is de schaars verlichte gang op de eerste verdieping. Hier hangen tekeningen en het drukwerk dat bij uitstek kwetsbaar is voor licht. De gang is vrij smal, maar omdat het om kleine formaten gaat, kan het werk prima van dichtbij worden bekeken. Aan het begin van de gang hangen enkele van de fantastische 'Gestichtstekeningen' van Klaas Koopmans. Het museum heeft bijna alle Gestichtstekeningen van Koopmans in permanente bruikleen. In het kader van deze tentoonstelling zijn er slechts enkele geselecteerd en die moet u absoluut zien – net zo goed als u de film over Klaas Koopmans in de filmzaal op de begane grond moet gaan bekijken. Absoluut de moeite waard.
Door de opzet kan de tentoonstelling af en toe wat eclectisch overkomen, maar er is veel moois te zien. De suppoost op de eerste verdieping vatte het fraai samen: 'Voor mij is dit een grote pot gevuld met heel veel verschillende snoepjes waaruit je de lekkerste mag kiezen.'
De expositie Fries expressionisme: Not afraid of the new' in Museum Drachten duurt tot en met 13 januari. Voor meer informatie: http://www.museumdrachten.nl
Klaas Koopmans, Landschap met vee, olieverf, gesigneerd en gedateerd 1987, foto Museum Drachten
