Cosplayer op het Elfia Festival Haarzuijlens 2019, foto Marnix Schmidt, Design Museum Den Bosch
Op grond van wat mensen op social media van hun leven laten zien zou je kunnen geloven dat het vooral rozengeur en maneschijn is op de wereld. Met alle onheil die ons boven het hoofd hangt is ons levensgevoel in werkelijkheid vaak somberder. Juist dat duistere levensgevoel staat centraal in ‘GOTH – Designing Darkness’ in het Design Museum Den Bosch, een tentoonstelling over de zwarte Goth-cultuur - en de wortels ervan.
Door Lucie Th. Vermij
Oorspronkelijk is Goth is een muziekstijl: donkere, zwaarmoedige muziek, ook wel post-punk genoemd. Tegenwoordig is het echter meer een levensstijl, een vorm van escapisme. Er hoort speciale kleding bij, sieraden, feesten, muziek. Het is een subcultuur van mensen die zich niet thuis voelen bij de moderniteit en die uiting willen geven aan de melancholie, het onbestemde, de betovering, de duistere mystieke kant van het leven. Het zijn mensen die plezier beleven aan spoken, geesten en vampiers.
‘GOTH – Designing Darkness’ gaat op zoek naar de bronnen. Die zijn te vinden in zowel de klassieke Europese kunstgeschiedenis als de alternatieve en populaire cultuur, vertellen Timo de Rijk, directeur van het Design Museum en conservator van de tentoonstelling, en assistent-conservator Tomas van den Heuvel in de podcast ‘Een beginnerscursus Goth’.
Carolein Smit, De dood en het meisje, geglazuurd keramiek 2012, Design Museum Den Bosch
De tentoonstelling biedt de bezoeker twee eeuwen cultuurgeschiedenis vol dramatische verbeeldingen, onheilspellend design en zwartgallige kunst. Terwijl gewoonlijk tentoonstellingen in musea baden in zeeën van licht, is het hier een spel van licht en donker. Het donker voert de boventoon. De zwarte wanden die schuin in de zaal geplaatst zijn en de schaarse belichting zorgen voor een duistere mysterieuze sfeer.
De bezoeker krijgt zo’n 200 spullen, objecten en kunstvoorwerpen te zien: grafmonumenten, rouwkasten, flodderjurken, sieraden met doodshoofden, bouwtekeningen van gotische kerken, videoclips, platenhoezen, beschilderde jasjes van punkers... De voorwerpen zijn niet de minste: ze komen uit de collecties van het Kröller-Müller Museum, Musée d’Orsay, de Hamburger Kunsthalle en het Royal Institute of British Architects. Werken variëren van ontwerptekeningen van Pierre Cuypers tot meubels van André Lassen en H.R. Giger; van prenten van Odilon Redon en Felicien Rops tot fotografie van Nona Limmen; van negentiende-eeuwse rouwsieraden tot de couture van Linda Friesen en Marjolein Turin. Van sculpturen van Sarah Bernhardt en Emmanuel Frémiet tot hedendaagse kunst en design van Sruli Recht, Carolein Smit en Cindy Wright. Spannende zwarte jurken komen uit Chinese webwinkels. De expositie is een fascinerende explosie van duisternis, een wereld waar je soms een glimp van ziet bij Halloween, in fantasyboeken en -films, maar eigenlijk nooit in musea.
Cindy Wright, Eye to Eye unification, Design Museum Den Bosch
Fascinerend zijn bijvoorbeeld de zwartwit films met schokkerige beelden uit de jaren twintig zoals ‘De heilige Berg’ van Arnold Fanck (1926) waarin de latere nazi-regisseuse Leni Riefenstahl een rol speelt. Fanck was de belangrijkste grondlegger van het toen populaire genre 'bergfilm'. Het plotje gaat over een bergbeklimmer die met een collega strijdt om de aandacht van een vrouw, iets wat op grote hoogte gevaarlijk kan zijn. Fanck was alpinist en de film geeft de indrukwekkende natuurbeelden, die onder barre omstandigheden tot stand gekomen moeten zijn. Of ‘Das Kabinet des Dr Caligari’ van Robert Wiene (1921), de allereerste horrorfilm, die het verhaal vertelt van de uitgerangeerde Doctor Caligari, zijn trouwe slaapwandelaar Cesare en hun betrokkenheid bij een aantal moorden in een Duitse bergdorp.
Tony Cragg, Cathedral, 1996, aardewerk, Design Museum Den Bosch
Veel aandacht is er voor de Gotiek, met als extreem voorbeeld van de gotische bouwstijl de Sint-Janskathedraal in Den Bosch. Renaissance-kunstenaar Giorgio Vasari gebruikte in 1550 als eerste de term Stile Gotico voor deze eerste echt vernieuwende stijl na de val van het Romeinse Rijk. Hij vond de spitse bogen en gewelfde plafonds ‘monsterlijk en barbaars’. Zijn misprijzende benaming verwees naar de Goten, de Noord-Europese indringers die in de vijfde eeuw Rome hadden geplunderd en het klassieke verleden hadden bezoedeld. Ook veel aandacht voor de Limburgse architect Pierre Cuypers, bekend van het Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam, maar ook ontwerper van heel veel neogotische kerken in Zuid-Nederland. Hij verdiepte zich in de constructie-eigenschappen van de gotiek en bracht die principes in de praktijk. Voor mij was die bouwafdeling in de tentoonstelling wat verwarrend, het werd niet echt duidelijk wat dat met de huidige leefstijl Goth te maken heeft. Misschien de extravagantie? De zwartwit-foto ‘Children of the Night’ van de Amsterdamse fotograaf Nona Limmen paste wel in het plaatje, de Sint-Janskathedraal wordt omfladderd door honderden vleermuizen.
Victor Frans de Budt, Winteravond in Brugge, olieverf, collectie Kröller-Müller Museum
Alleen al de bijzondere sfeer in de tentoonstelling - vormgegeven door Peter Hopman van Bureau Lakenvelder - maakt een bezoek meer dan de moeite waard. Er is een schitterende hoeveelheid voorwerpen en beelden bij elkaar gebracht die afwijken van de dominante cultuur van optimisme en maakbaarheid. Ze haken aan bij gevaar en dood, zijn mengeling van feiten en fantasie, de dood en mysteries. Je realiseert je dat Goth misschien niet altijd overal zichtbaar is, maar een grote subcultuur vormt, die zich afspeelt in een eigen wereld, op evenementen en feesten waar gelijkgezinden elkaar treffen.
‘GOTH – Designing Darkness’ is te zien tot en met 18 april 2022
Design Museum Den Bosch, De Mortel 4, 5211 HV ’s-Hertogenbosch
Meer informatie:
https://www.designmuseum.nl
Podcast ‘Een beginnerscursus Goth’:
https://designmuseum.nl/derde-verdieping/goth-designing-darkness/podcast-1-timo-de-rijk-en-tomas-van-den-heuvel/
