Van Gogh, Zelfportret als schilder, foto Van Gogh Museum
* Na een renovatie van zeven maanden heropent het Van Gogh Museum woensdag – precies volgens de planning, aan het Museumplein altijd nog even het vermelden waard - met de expositie ‘Van Gogh aan het werk’. De tentoonstelling toont met zo’n 200 werken – verspreid over het hele gebouw - het resultaat van acht jaar onderzoek naar Vincents werkwijze. Het Musée d’Orsay leende bij hoge uitzondering het enige palet dat van Vincent bewaard is gebleven, The National Gallery in Londen een versie van de Zonnebloemen en het Stedelijk Museum ‘La Berceuse’. Samen met andere bruiklenen maakt dat deze heropening tot een spectaculair evenement.
Van Gogh was geen natuurtalent: toen hij in 1880 op 27-jarige leeftijd het besluit nam kunstenaar te worden, brak daarom een periode van gedisciplineerd en eindeloos oefenen aan. Volgens conservator Nienke Bakker – samensteller van de expositie - heeft Vincent alle 197 bladen met naaktmodellen, gipsmodellen en werken van grote meesters uit de lesmethode van Charles Bargue verschillende keren nagetekend. Voorbeeld op de expositie is zijn tekening – al heel verdienstelijk - van ‘De dochter van Jacob Meyer’ uit 1880-1881, waarvoor Bargue zich op Holbein baseerde. Eenmaal in Parijs oefende Vincent verder in het atelier van Fernand Cormon om anatomie, houdingen en proporties nog beter onder de knie te krijgen. Ontroerend uit die periode is ‘Zittend meisje’ in zwart krijt, met op hetzelfde blad een Venus: qua proporties nog niet volmaakt, maar al wel een ‘levend’ portret.
Voor zijn eerste stappen op het pad van aquarelleren en schilderen had hij zich eind 1881 gemeld bij de Haagse School-schilder Anton Mauve. Het verfoppervlak op ‘Nettenboetsers in de duinen’ uit 1882 bleek onder de microscoop zandkorrels te bevatten, bewijs dat Van Gogh ook naar buiten trok om zijn schildertechniek te verbeteren. Hij maakte tot in 1888 veel gebruik van een perspectiefraam met dradenraster om de juiste verhoudingen van een landschap goed te krijgen. Dat was tijdens het onderzoek – in samenwerking met ‘partner in science Shell en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - goed te volgen door rastersporen op tekeningen en schilderijen.
In Parijs raakte Vincent in de ban van kleur, met het werk van Eugène Delacroix als lichtend voorbeeld. Bakker: ,,Hij was erg onder de indruk van het contrast tussen geel en violet in diens werk. Dergelijke complementaire kleurcontrasten zou hij de rest van zijn schildersloopbaan blijven toepassen.’’ Vincent gebruikte bolletjes wol om kleurstellingen uit te proberen, op de expositie staat de doos van rood lakwerk waarin hij die bewaarde. Op een touch screen kunnen bezoekers uitproberen wat ze hun eigen mooiste kleuren voor ‘Mand met appels’ vinden. Op zo’n touch screen kan ook door zijn schetsboekjes worden gebladerd. En er staan microscopen klaar om verfmonsters van zijn schilderijen te bekijken.
Bakker wijst trots naar twee versies van de Zonnebloemen op de expositie, één uit Londen en één uit de eigen collectie, die Vincent voor Gauguin maakte. Van Gogh had een drieluik in gedachten met ‘La Berceuse (Portret van Madame Roulin)’ in het midden omdat haar teint tussen de bloemen zo goed zou uitkomen. Dankzij het bruikleen van het Stedelijk Museum nu te zien op de expositie. Bij zijn overlijden liet Vincent ruim 800 schilderijen en 1000 tekeningen na. Bij het röntgenonderzoek van de afgelopen jaren is vastgesteld dat hij 11 van de 76 onderzochte doeken uit zijn Nederlandse periode en 30 van de 101 werken uit Parijs opnieuw gebruikte. De expositie toont intrigerende röntgenfoto’s van schilderijen áchter die zichtbare schilderijen. Ook de ‘onzichtbare’ Vincent aan het werk is fascinerend.
De expositie ‘Van Gogh aan het werk’ in het Van Gogh Museum (Paulus Potterstraat, Amsterdam) duurt van 1 mei tot en met 12 januari 2014. Voor meer informatie: www.vangoghmuseum.nl
Dit verhaal is een bewerkte en ingekorte versie van het verhaal dat ook in de kranten van De Persdienst is verschenen.
Schetsboekje Vincent van Gogh, uit de eigen collectie
