Chris Levine met Rob Munday, Queen Elizabeth II ('Equanimity'), 2012, lenticular print on lightbox © Chris Levine
In het Fries Museum hangt een selectie van zo’n honderd portretten uit de National Portrait Gallery in Londen. Op reis over de wereld door een grote renovatie van het Britse museum, dat pas voorjaar 2023 weer open gaat.
Door Lucie Th. Vermij
De tentoonstelling ‘Icons: topstukken uit de National Portrait Gallery’ onthaalt de bezoeker op schilderijen, foto’s, beelden, prenten en tekeningen van beroemde Britten Het is een bescheiden selectie uit de collectie van de National Portrait Gallery, die in 1856 werd gesticht en is uitgegroeid tot een verzameling van meer dan 9000 schilderijen, etsen, tekeningen, miniaturen, beelden en foto's van al wie naam had (en heeft) in het Verenigd Koninkrijk. Er hangen portretten van dichters, musici, schilders, filosofen, politici, helden en schurken, vanaf het begin van de 14e eeuw tot nu.
De National Portrait Gallery werd opgericht met als doel het publiek kennis bij te brengen over de nationale geschiedenis en face-to-face-ontmoetingen mogelijk te maken met inspirerende landgenoten. Beroemdheid is een van de criteria: om er te mogen hangen moeten de geportretteerden hun sporen hebben verdiend. In de loop der jaren is de gevarieerdheid van de geportretteerden enorm toegenomen, zo kunnen er sinds 1969 ook portretten van levende personen worden opgenomen.
Shirin Neshat, Malala Yousafzai, 2018, © National Portrait Gallery, Londen
In Londen hangt de collectie chronologisch. Ze begint op de overloop van de bovenste verdieping met een portret van Hendrik VII (door Michel Sittow uit 1505, het oudste schilderij uit de collectie), zijn zoon Hendrik VIII en zijn vrouw Elizabeth van York en gaat dan naar de benedenverdieping die continu wordt aangevuld. Het Fries Museum koos een andere invalshoek: de expositie is een onderzoek naar het genre van de portretkunst. De schilderijen en foto’s zijn thematisch gegroepeerd, nadrukkelijk niet chronologisch. Soms levert dat een wonderlijk allegaartje op van overigens telkens weer prachtige werken.
Lucian Freud, Lucian Freud,1963, © The Lucian Freud Archive/Bridgeman Images
Zo hangt in de zaal met de ‘Zelfportretten’ werk van de landschapschilder John Constable, Dame Barbara Hepworth, David Hockney, Lucian Freud, Paule Vézelay. Het zijn allemaal bijzonder geconcentreerde portretten, waarin de kunstenaars vaak hun beroepspraktijk laten zien. Het meest in het oog springt echter het schilderij ‘Map of Days’ van Grayson Perry, dat bestaat uit een plattegrond van een ommuurde stad waarin zijn leven is vastgelegd aan de hand van gebeurtenissen, ervaringen en emoties die hem hebben gevormd.
In de tweede zaal hangen portretten gekoppeld aan ‘Roem’. Hier zien we onder andere de romanschrijver Charles Dickens, de natuurkundige Charles Darwin, dichter en toneelschrijver William Shakespeare, maar ook de 17e eeuwse actrice Nell Gwyn en fantastische zwart wit portretten van Mick Jagger, voetballer David Beckham, The Beatles. En ook hangt er een portret van de eerste beroemde zwarte Britse vrouw, de Jamaicaanse verpleegster Mary Seacole, die onder andere in de Krimoorlog diende.
Albert Charles Challen, Mary Seacole, 1869, National Portrait Gallery, Londen. Aangekocht met dank aan National Lottery Heritage Fund and Gallery Supporters (2008)
En dan is er natuurlijk een zaal ‘Macht’ met daarin de machtigen der aarde, te beginnen bij het Feniks-portret door Nicholas Hilliard van koningin Elisabeth I, met een prachtige weergave van haar weelderige kleding en sieraden. En het anonieme portret van haar vader Hendrik VIII. Mary Stuart II. Maar ook Nelson Mandela door Jillian Edelstein, Margaret Thatcher door Norman Parkinson en Dame Vivienne Westwood.
Portretten kunnen in de liefde een belangrijk substituut zijn als de geliefde elders vertoeft. Onder de noemer ‘Liefde en verlies’ hangen schilderijen die verwijzen naar heimelijke liefdes, of portretten die huwelijkskandidaten moesten aanprijzen bij huwelijksonderhandelingen. Of het 17e-eeuwse familieportret van de puissant rijke familie Lord en Lady Chapel en hun zes kinderen. En zwart-wit foto’s van modellen gefotografeerd door verliefde fotografen, zoals actrice Greta Garbo door Cecil Beaton en fotomodel Kate Moss door Marion Sorrenti. Prachtig breekbaar is het portret van zangeres Amy Winehouse door Marlene Dumas.
Marlene Dumas, Amy Winehouse ('Amy-Blue'), 2011, © Marlene Dumas, bruikleen van de kunstenaar en Frith Street Gallery, Londen
In de zaal ‘Vernieuwing’ zien we portretten van schilders die op een innovatieve methode portretten maken, zoals het driedimensionale holografische portret van Queen Elisabeth II door lichtkunstenaar Chris Levine. De koningin poseerde twee keer en er werden meer dan tienduizend beelden voor geschoten. En conceptueel kunstenaar Sir Michael Craig-Martin maakte een portret van de Iraaks-Britse architecte Dame Zaha Hadid, een computeranimatie met daarop een lijntekening waarbinnen de intense kleuren voortdurend veranderen.
Opvallend hedendaags tenslotte is de zaal ‘Identiteit’, waarin homoseksualiteit, en andere gender-issues een plaats krijgen, zoals het schilderij van de lesbische schrijfster Radclyffe Hall, de homoseksuele dichter W.H. Auden gefotografeerd door Richard Avedon, de ‘genderfluide’ tekenaar Auybrey Beadsley geportretteerd door Frederick Henry Evans, de foto’s van Dorothy Wilding van de Afro-Caraïbische zanger Harry Belafonte en de Chinees Amerikaanse actrice Anna May Wong. En ook het portret van de hand van Delmar Banner van schrijfster en kunstenaar Beatrix Potter, ook boerin.
Beatrix Potter, Delmar Banner, 1938, foto Lucie Th. Vermij
Aan de selectie is af te lezen welke thema’s musea heden ten dage belangrijk achten. Diversiteit, dat er niet alleen maar machtige oude witte mannen hangen, maar ook vrouwen, mensen van kleur, mensen met andere seksuele voorkeuren dan hetero. Zo zijn er veertien levensverhalen van voorvechters en rebellen verscholen in de tentoonstelling, zoals dat van de Jamaicaanse verpleegster Mary Seacole, dat van bokser Frank Bruno, die zich opbokste tot wereldkampioen maar daarna publiek verguisd werd nadat hij psychiatrische problemen kreeg. Of de 20ste-eeuwse kunstenaar Gluck, die als Hannah geboren werd maar als schilder zonder gender door het leven ging, lang voordat dit maatschappelijk bespreekbaar was.
Bij de tentoonstelling is een prachtige catalogus uitgebracht waarin alle portretten groot staan afgebeeld, met toelichting, en waarin uitgebreid ingegaan wordt op het fenomeen portretkunst, The National Portrait Gallery, de diverse functies van portretten, de veranderende behoefte aan portretten en toelichting op de werken van de tentoonstelling.
Vivienne Westwood, Martin Parr, 2012, foto auteur
Het fenomeen National Portrait Gallery doet zich vooral voor in de Angelsaksische landen. Misschien aardig om te weten: sinds 2018 bestaat er ook in Nederland een Dutch National Portrait Gallery, een particulier initiatief, dat online producties maakt en tentoonstellingen in musea en andere locaties, met werk uit private, bedrijfs- en museumcollecties. Sinds september 2021 hebben ze een bescheiden tentoonstellingsruimte op het Marineterrein in Amsterdam.
De tentoonstelling ‘Icons. Topstukken uit de National Portrait Gallery’ is te zien tot en met 9 januari 2021
Website:
https://www.friesmuseum.nl/te-zien-en-te-doen/tentoonstellingen/icons
Fries Museum, Wilhelminaplein 92, 8911 BS Leeuwarden:
Catalogus:
Rab MacGibbon e.a. (red.), Icons. Identiteit in portretten, Waanders Uitgevers/Fries Museum, 2021, € 27,50
Dutch National Portrait Gallery:
