Cynthia Lawrence, Bakken en braden met Barbie, 1966
*Koken met Barbie? De parelhoen met rijst gevuld van Sophie Loren geprobeerd? Of toch liever een Boer zoekt Vrouw-recept of iets uit ‘Bakken met Menno’? In ‘Leeslint’, het aantrekkelijke blad van het Museum Meermanno/Huis van het Boek, stelt Anna Rademakers vast dat er nooit eerder zoveel kookboeken, kookblogs en kooktijdschriften verschenen als de afgelopen jaren. Als collectiespecialist cultuurgeschiedenis bij de Koninklijke Bibliotheek (KB) weet ze dat als geen ander, ter gelegenheid van de expositie ‘Aan tafel! Een boekje open over eetcultuur’ durft ze de trend echter niet precies te verklaren. Komt dat bijvoorbeeld omdat we door de crisis minder vaak uit eten gaan en het thuis gezelliger willen maken? Of hebben de ‘soms verontrustende’ berichten uit de voedingsindustrie ons gedwongen bewustere eters te worden?
Hoe het ook zit, we koken al sinds mensenheugenis. De oudst bekende verzameling recepten die op de KB/Meermanno-expositie in het prachtige Meermanno-pand aan de Haagse Prinsessegracht onder de aandacht wordt gebracht, dateert uit de vierde eeuw: ‘De re coquinaria’ (‘Over de kookkunst’), deels gebaseerd op de recepten van Apicius, een vermaarde smulpaap uit het Rome van de eerste eeuw. Het eerste – in Brussel - gedrukte Nederlandstalige kookboek dateert uit 1514, een belangrijk later kookboek verscheen in 1735 in Den Haag. Auteur van ‘Le cuisinier moderne’ was Vincent La Chapelle, chef-kok van stadhouder Willem IV. De Franse keuken zou nog lang als lichtend voorbeeld dienen.
Latere druk van 'De Volmaakte Hollandsche Keuken-meid', Willem Claus van Laar (c. 1697 - 1769)
Kookboeken voor de ‘lagere’ (maar nog steeds gegoede) standen zijn er vanaf de achttiende eeuw. Een mooi exemplaar in de eerste zaal: ‘De Volmaakte Hollandsche KEUKEN-MEID’ van Willem Claus van Laar, uitgegeven in Amsterdam bij Steven van Esveldt, 1767-1769. Met de – nu amusante – ondertitel: ‘Onderwijzende hoe men allerhande Spyzen, Confituren en Nagerechten, zonder ongemeene kosten, zelfs voor Roomsgezinden op Visdagen en in de Vasten, gezond en smakelijk kan toebereiden: (…)’. ‘Benevens’ onder meer ‘HUISMIDDELEN’ tegen verkoudheid en ‘allerhande Koortzen’.
De expositie omvat honderden kookboeken, menukaarten, etiquetteboeken, tijdschriften en prenten uit de collecties van KB en Meermanno samen. De kern van de KB-collectie wordt gevormd door de verzameling – in 1960 verworven - van schrijver en gastronoom Johan Willem Frederik Werumeus Buning (1891-1958): met véél Franse keuken, maar ook kookboeken uit twaalf andere landen. Hij heeft een eigen vitrine gekregen, opengeslagen bij het hoofdstuk ‘Over de croquetjes’ ligt een vijfde druk van zijn ‘100 avonturen met een pollepel’.
Oorlogs kookboek, A. Geurts, Roermond 1940
In de Tweede Wereldoorlog was het behelpen in de keuken, maar ook daar wisten de auteurs weg mee, zie bijvoorbeeld het 'Oorlogs kookboek' van A. Geurts. En er kwam rondom 1947 zelfs een 'Militair kookboek voor het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger'.
De veranderingen in de Nederlandse culinaire cultuur onder de invloed van de Indische, Chinese, Italiaanse/mediterrane , Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse keukens worden met een schat aan voorbeelden uitbundig geïllustreerd. In een van de wandteksten – overal voortreffelijk informerend – wordt er niet voor niets op gewezen dat uitgaven als ‘Heerlijk Marokko’ (2005) en ‘Verse munt, lamsbout & baklava’ (2009) laten zien dat couscous, köfte en kebab volkomen zijn ingeburgerd. Leuk weetje: in het ‘Rotterdams kookboek’ uit 2004 komt het eten van alle culturen in de stad aan bod.
De samenstellers van de expositie konden er natuurlijk niet omheen dat al sinds mensenheugenis ‘elk pondje door het mondje’ gaat. O ja, afvallen met Montignac, Sonja Bakker en dr. Frank, ook bedenkers van diëten horen bij onze culinaire cultuur. Toch liever gauw door naar de vitrine met het bijzondere boek over bloemkoolrecepten. Lang leve die van vroeger thuis, mét gehaktbal, met dank aan de KB/Meermanno, gauw weer eens in de eigen recepten grasduinen.
De expositie ‘Aan tafel! Een boekje open over eetcultuur’ in Museum Meermanno (Prinsessegracht, Den Haag) duurt tot en met 31 januari. Voor meer informatie: http://www.meermanno.nl
Juffrouw Ruffel en haar zeven geleerde poesjes. Met 15 plaatjes, Utrecht, ca. 1870, voor kinderen
