Vincent van Gogh, Zelfportret met verbonden oor, 1889, The Courtauld Trust, The Courtauld Gallery, Londen
*Vanuit de inrichting in Saint-Remy schreef Vincent van Gogh begin september 1889 aan zijn broer Theo: ‘Ze zeggen – en dat geloof ik heel graag – dat het moeilijk is jezelf te kennen – maar het is evenmin eenvoudig jezelf te schilderen.’ Vincent liet zich daar niet door weerhouden: hij schilderde ruim vijfentwintig zelfportretten, volgens senior conservator Nienke Bakker in de catalogus 'allemaal anders, zowel in schilderstijl en kleurgebruik als in de manier waarop hij zichzelf afbeeldde'. Eenzelfde persoon kon voor hem veel verschillende portretten opleveren. Het Van Gogh Museum benut het langdurige bruikleen van zijn ‘Zelfportret met verbonden oor’ uit 1889 uit de collectie van de – voor renovatie gesloten - Courtauld Gallery in Londen voor een thema-expositie. Vincent zelf zorgt met vijf zelfportretten voor de rode draad op 'In the Picture. Kunstenaarsportretten'. Aangevuld met onder meer de portretten die Gauguin en Henri de Toulouse-Lautrec van Vincent bij leven maakten en de vele latere kunstenaars die zich door hem lieten inspireren. Onder hen Francis Bacon, Julian Schnabel en Emo Verkerk.
Edvard Munch, Zelfportret in de hel, 1903, Munchmuseet, Oslo
De expositie omvat meer dan 60 doeken, met naast Engelse ook bruiklenen uit de Verenigde Staten, Frankrijk en Zweden. De portretten zijn momentopnamen van in verf gestolde gemoedstemmingen. In het ‘echte leven’ wisselen die voortdurend, de tentoonstelling etaleert in dat licht bezien en kort door de bocht gesteld, selfies op niveau, zichtbaar alleen een flits van zielenroerselen. Voor wie dieper wil graven zijn er de biografieën in de aanlokkelijke catalogus. ‘Ik houd goede hoop’, schreef Vincent aan Theo voor wie het ‘Zelfportret met verbonden oor’ had bestemd. ‘Maar ik voel me zwak en een beetje onrustig en angstig. Wat hopelijk zal overgaan naarmate mijn krachten terugkeren.’ We weten dat het anders ging.
Wat moet Edvard Munch zich afschuwelijk hebben gevoeld toen hij in 1903 ‘Zelfportret in de hel’ schilderde. Ook het vervolg van zijn leven zou niet makkelijk zijn, toch bleef hij geloven dat zijn lijden zijn creativiteit versterkte. Hoe de kern van het karakter van Helene Schjerfbeck te duiden blijft een breinbreker bij haar zelfportret uit 1915. Gelukkig zijn er ook portretten om direct blij van te worden. Zoals dat van Louise Jane Jopling (geboren Goode, later Rowe) van de hand Sir John Everett Millais uit 1879. Jopling was een geslaagd kunstenares, die zich ook sterk maakte voor de gelijke rechten van vrouwen in kunst en maatschappij.
De expositie 'In the Picture. Kunstenaarsportretten' in het Van Gogh Museum duurt tot en met 24 mei. De publicatie is geschreven door Nienke Bakker en associate conservator Lisa Smit, met een inleidend essay door Wieteke van Zeil. Prijs: 24,95 euro. Voor meer informatie: http://www.vangoghmuseum.com
Sir John Everett Millais, Louise Jane Jopling (geboren Goode, later Rowe), National Portrait Gallery, aangekocht met steun van het Art Fund en National Lottery Heritage Fund, 2002
