Portret van Hagiwara Sakutaro, Onchi Konshiro (1886-1942), 1949, foto Rijksmuseum, collectie Elise Wessels - Nihon no hanga (Japanse prenten)
*Toen Elise Wessels zo’n dertig jaar geleden in Tokio was, raakte ze in haar eigen woorden ‘op slag verliefd’ op de vrouwenportretten in de winkel van - de oorspronkelijke – eigenaar Watanabe Shozaburo, de meest vermaarde uitgever van Japanse prentkunst uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Haar eerste aankoop smaakte naar véél meer; haar verzameling groeide naar zo’n 2000 prenten, sinds 2009 te zien in haar eigen museum Nihon no hanga, alleen op afspraak open. Vorige week werd bekend dat Wessels het belangrijkste deel aan het Rijksmuseum schenkt: het was altijd haar grootste wens de schoonheid van deze prenten met een groot publiek te delen, motiveerde ze haar generositeit. Het Rijksmuseum eert Wessels deze zomer met Japan Modern, een expositie waarop één oogopslag genoeg is haar passie mee te voelen.
Westerse dansstijl (Buto), Kobayawaka Kiyoshi, 1934, uitgegeven door Watanabe Shozaburo, foto Rijksmuseum, collectie Elise Wessels - Nihon no hanga
Japan begon in de eerste jaren van de vorige eeuw in sneltreinvaart te industrialiseren en emanciperen, met als gevolg een identiteitsdilemma. Volgens conservator Marije Jansen in de catalogus - een beeldschoon collectors item geworden - zorgde de vooruitgang voor optimisme, maar ook onzekerheid en ‘de vrees om als onderdeel van de wijde wereld de eigen Japanse identiteit kwijt te raken’. Zo rees de vraag: ‘Was er een modern Japan mogelijk dat op gelijke voet stond met Europa en Amerika, maar tegelijk ook echt Japans was?’ Ook kunstenaars worstelden daarmee. ‘Terwijl de officiële kunstopleidingen zo’n moderne Japanse kunstvorm leken uit te sluiten, door studenten te laten kiezen tussen een opleiding in een traditioneel Japanse stijl of tot beeldend kunstenaar in een westerse stijl, zochten enkele kunstenaars een eigen weg.’
Met als fundament de eeuwenlange traditie van prentmaken die in de tweede helft van de negentiende eeuw in Europa velen – onder wie Vincent van Gogh - in de ban kreeg, kwamen twee nieuwe kunststromingen tot bloei: de Shin hanga (Nieuwe prentkunst) en de Sosaku hanga (Creatieve prentkunst). Kunstenaars van beide stromingen werkten met de traditionele houtsnede-techniek, volgens Jansen een ‘zeer arbeidsintensief proces waarbij voor sommige prenten soms wel tien kleurblokken en ongeveer evenveel drukgangen nodig waren’. Alleen gespecialiseerde ambachtslieden bereikten de hoogste vorm van verfijning.
De internationale luchthaven Haneda, Koizumi Kishio, 1937, serie: Honderd gezichten op het grote Tokio in de Showa periode, foto Rijksmuseum, collectie Elise Wessels - Nihon no hanga
Met een voorkeur voor geïdealiseerde vrouwenportretten en sfeervolle landschappen sloten de Shin hanga-kunstenaars ook inhoudelijk aan op de traditie. Sosaku hanga-kunstenaars waren in het algemeen westers geschoolde kunstenaars die thema’s als het moderne stadsleven en de industrialisatie kozen. Met soms een glimp van wat komen ging: uitbundig vlagvertoon als voorbode van het extreme nationalisme dat Japan naar de verwoestende maalstroom van de Tweede Wereldoorlog zou leiden.
Taco Dibbits, directeur collecties en binnenkort hoofddirecteur van het Rijksmuseum, benadrukte vorige week bij de presentatie dat het museum door particuliere schenkingen al een van de belangrijkste collecties oude Japanse prentkunst ter wereld had: ‘Het is geweldig dat Elise Wessels heeft besloten haar collectie moderne Japanse prenten, die tot een van de beste collecties op dit gebied ter wereld kan worden gerekend, te schenken aan het Rijksmuseum. Hierdoor ontstaat voor bezoekers een beeld van het oude én moderne Japan.’
De expositie Japan Modern in het Rijksmuseum duurt tot en met 11 september. Voor meer informatie: http://www.rijksmuseum.nl
Dotonbori, Uehara Konen, 1928, uitgegeven door Watanabe Shozaburo, foto Rijksmuseum, collectie Elise Wessels - Nihon no hanga
