Door Theo Haerkens
Graficus en kunstenaar M.C. Escher - Maurits Cornelis, Mauk voor vrienden - is wereldberoemd en zijn werk is zo herkenbaar dat zelfs de leek moeiteloos diens naam aan zijn werk weet te verbinden. De optische illusies van Escher blijken tijdloos en nog altijd immens populair te zijn. De tentoonstelling ‘Andere Wereld’ in het Kunstmuseum in Den Haag trekt geregeld zoveel bezoekers dat zich voor de werken van de kunstenaar rijtjes vormen van mensen die de grafiek toch echt even van dichtbij willen bekijken.
Escher, telg uit een intellectueel gezin, kon als scholier al goed tekenen en deed dat graag. Hoewel hij op de hbs twee keer bleef zitten, studeerde hij daarna een blauwe maandag bouwkunde aan de TH Delft en week vervolgens uit naar de meer kunstzinnige School voor Bouwkunde, Versierende Kunsten en Kunstambachten in Haarlem.
De tentoonstelling, 125 jaar na zijn geboorte, laat goed zien hoe de kunstenaar door het gebruik van fijne haarscherpe lijntjes leven weet te brengen in zijn werk. Arceringen stoppen, worden afgewisseld met andere lijnen en zo ontstaan grijstinten en diepte in zijn gravures.
Dagboekje
Na zijn opleiding reisde de kunstenaar naar Italië en naar Spanje waar de architectuur en later de Moorse kunst in het paleizencomplex Alhambra in Granada en de Mesquita in Cordoba diepe indruk op hem maakten. De decoraties in deze iconische bouwwerken inspireerden hem bij het vervaardigen van de vlakverdelingen die hem wereldberoemd maakten. Op de expositie wordt niet alleen een dagboekje tentoongesteld met aantekeningen van zijn eerste bezoek aan het Alhambra, ook is er een schriftje te zien waar Escher systematisch, haast boekhoudkundig, de mogelijkheden tot verdeling van vlakken onderzoekt.
Bij die vlakverdeling gaat het hem met name om de mogelijkheid vlakken aan elkaar te leggen te herhalen, te spiegelen, te verschuiven of te draaien en met kleine vervormingen te veranderen in afzonderlijke beelden die naadloos in- en aan elkaar passen. Escher ontwikkelde een hele systematiek om de meest geëigende vlakverdeling te vinden voor een bepaalde compositie. Elk van zijn werkstukken werd nauwgezet voorbereid: niet alleen de compositie, maar ook de wijze waarop figuren groter of kleiner werden, werden herhaald, gespiegeld of vervormd.
Eschers belangstelling voor de architectuur is in zijn hele oeuvre en ook in de fraaie inrichting van de tentoonstellingszalen terug te vinden. De realiteitszin die de gewone architect beperkt tot het gebruik van staal, glas en stenen laat Escher in zijn werk al snel los. In zijn wereld van papier, inkt en waterverf kunnen eilanden zweven en trappen net zo goed van boven naar beneden als van links naar rechts lopen en bollen tegelijkertijd hol zijn.
Zweven
De bezoekers van ‘Andere Wereld’ volgen met hun vingers de loop van het water, muren en pilaren om te ontdekken waar precies Escher hen bedot in zijn zins begoochelende prenten.
De nauwkeurigheid waarmee hij zijn werk opzet, vlakken verdeelt en composities voorbereidt om de oneindigheid vorm te geven, spreekt wiskundigen erg aan. Escher moet dat mooi hebben gevonden. In een interview in Vrij Nederland verklaarde hij in 1986 op school ‘nooit een voldoende’ te hebben gehad voor wiskunde.
Het werk van Escher wordt in de tentoonstelling gecombineerd met installaties van het Belgische kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh. Zoals Escher op papier bedachten Aernout Van Vaerenbergh en Pieterjan Gijs ruimte vullende interventies: een verkenning van de grenzen van ruimte, landschap, perspectief en illusie.
De expositie ‘Escher – Andere Wereld’ in het Kunstmuseum Den Haag duurt tot en met 10 september.
In Escher in Het Paleis is tot en met 1 oktober een expositie over Samuel Jessurun de Mesquita, de leermeester van Escher. Wie een kaartje koopt voor ‘Escher – Andere Wereld’ krijgt tot 19 maart een voucher voor gratis toegang tot Escher in Het Paleis, gevestigd in het voormalige Paleis Lange Voorhout.
Voor meer informatie over beide exposities, onderdeel van het jubileumjaar 2023: Stad van Escher: http://www.kunstmuseum.nl
