foto Rijksmuseum van Oudheden
In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is de expositie 'God op aarde. Keizer Domitianus' hernomen, een rijke oogst van internationale samenwerking met ruim 275 objecten - uit onder meer het Paul Getty Museum, British Museum, Badisches Landesmuseum en Louvre - animaties, films en wandvullende vergezichten. Op 18 september 96 kwam er door moordenaarshanden met zeven messteken een eind aan het leven van Domitianus, keizer die zich 'dominus et deus' ('heer en god') liet noemen, waarmee deze laatste heerser uit de Flavische dynastie zich laatdunkend een trede hoger stelde dan gewone stervelingen. Voor de Romeinse elite in de Senaat de druppel die de emmer deed overlopen.
Keizer Domitianus,Musei Capitolini, foto ©Atilio Ullise
Bij volk en soldaten bleef Domitianus intussen onverminderd populair. Tijdens zijn bewind - van 81 tot 96 - werden geen ontwrichtende oorlogen gevoerd en bleef het rijk welvarend. Domitianus protegeerde literatuur en theater en verrijkte Rome met imposante bouwwerken die als resten nog steeds beeldbepalend zijn: tempels en pleinen op en rond het Forum Romanum, het Colosseum, het paleis op de Palatijn en het stadion, de contouren zichtbaar op de Piazza Navona.
Reconstructie troonzaal in de Domus Flavia, het paleis van Domitianus op de Palatijn in Rome. ©Image supplied by and copyright 2021 Learning Sites, Inc
Waarom Domitianus dan toch relatief onbekend is? De rol van de vijandige Senaat zou cruciaal zijn. Naarmate de keizer langer regeerde reduceerde hij het contact met de Senaat tot vrijwel nul, ten prooi gevallen aan achtervolgingswaanzin. Vanaf 82 liet hij tegenstanders vermoorden, na een ontdekte samenzwering in 87 werden zijn paranoïde misdaden nog talrijker. Na zijn dood besloot de Senaat daarom tot de damnatio memoriae, volgens de toelichting op de expositie de hoogst denkbare straf. De herinnering aan de keizer moest worden uitgewist: portretten werden kapotgeslagen of omgewerkt, inscripties met zijn naam weggekrast.
Tentoonstellingszaal Domitianus met Flavische damesportretten met typerend kapsel, onder meer van de vrouw en minnares van de keizer © foto Mike Bink
Waarom werd deze tentoonstelling gemaakt? De samenstellers: 'Zeker niet om Domitianus in ere te herstellen. Maar wel om aan de hand van deze verguisde keizer na te denken over zaken als imago en reputatieschade, waarmee we ook in onze tijd te maken hebben.' Zeg dat wel.
De expositie 'God op aarde. Keizer Domitianus' in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden duurt tot en met 22 mei. Voor meer informatie: http://www.rmo.nl
