Vincent van Gogh, The Bearers of the Burden (De lastdraagsters), 1881, tekening, Kröller-Müller Museum, Otterlo, detail, eigen foto
* Het museum voor moderne beeldende kunst in Mons (Bergen), kortweg BAM (Beaux Arts Mons) genoemd, ligt in de historische kern van de Waalse stad bij de Franse grens die zich dit jaar - met het Tsjechische Pilsen - Culturele Hoofdstad van Europa mag noemen. Meesterzet om de ruim 300 evenementen op het programma mee te openen, is de ambitieuze BAM-expositie ‘Van Gogh in de Borinage. De geboorte van een kunstenaar’, samengesteld door gastconservator Sjraar van Heugten, oud-hoofd collecties van het Van Gogh Museum en sinds een paar jaar freelance-tentoonstellingsmaker.
Met ruim 70 schilderijen, tekeningen en brieven is het de eerste veelomvattende expositie die de cruciale periode in beeld brengt waarin Vincent na twaalf ambachten en dertien ongelukken vanuit een diepe depressie besloot kunstenaar te worden. Er was niet genoeg voorhanden om een expositie aan alleen het Borinage-werk te wijden omdat Vincent de meeste tekeningen uit zijn begintijd in de Borinage en aansluitend Brussel verscheurde. Dat weten we omdat hij het zijn vriend en collega Eugène Boch schreef.
Onder het weinige dat resteert zijn in het BAM twee tekeningen van spitters naar zijn grote voorbeeld Millet en een aquarel van een cokesfabriek in de Borinage. Van Gogh (1853-1890) was geen natuurtalent, de passie waarmee hij zich essentiële technische vaardigheden als perspectief en modeltekenen probeerde eigen te maken, weet niet zelden te ontroeren.
Vincent van Gogh, De maaier (naar Millet), 1889, olieverf op doek, 44 x 33 com, foto Van Gogh Museum, Amsterdam
Traceerbaar voor de expositie – tot in het Uehara Museum of Modern Art in Shimoda in Japan - waren wel veel latere werken. Die bruiklenen illustreren de blijvende betekenis voor Vincents oeuvre van thema’s die hem toen al fascineerden: zaaiers, maaiers, spitters, wevers, de eenvoudige huizen van mijnwerkers en boeren, enzovoort, tot in de laatste fase van zijn leven zou hij op deze onderwerpen teruggrijpen, toont nu het BAM. Met als hoogtepunt uit 1890 de ‘Straat in Auvers-sur-Oise’ uit het Ateneum Art Museum, Finnish National Gallery in Helsinki, een zonnig feest van kleur, helemaal in contrast met de donkere toonzetting waarmee Vincent in de eerste jaren zijn sociale betrokkenheid verbeeldde. Indringend voorbeeld uit 1881: de tekening ‘The Bearers of the Burden (De lastdraagsters), uit de collectie van het Kröller-Müller Museum in Otterlo.
Vincent was eind 1878 naar de Borinage getrokken om evangelist onder de zwaar beproefde mijnwerkersgezinnen te worden, het zoveelste plan dat spaak liep. Van Heugten vertelt in de catalogus: ‘Als predikant werd hij niet erg gewaardeerd, want hij was geen getalenteerd spreker en was niet in staat om troost gevende religieuze bijeenkomsten te organiseren. Het bestuur van de Vlaamse opleidingsschool voor evangelisten zag en waardeerde zijn zorg voor de armen en zieken, maar zijn gebreken wogen zwaarder dan zijn bevlogenheid.’ In juli 1879 werd zijn proefaanstelling niet verlengd, in augustus liet hij zijn broer Theo weten in een volgens Van Heugten 'droevige en verbitterde brief' dat hij diens voorstellen lithograaf, boekhouder of krullenjongen bij een timmerman te worden niet apprecieerde. Zijn zuster Anna opperde vergeefs het beroep van bakker. Vincent zou tot oktober 1880 in de Borinage blijven, onderdak in Wasmes en Cuesmes, dorpjes in de buurt van Mons.
Zoals veel Belgische steden en dorpen werd Mons zwaar getroffen door de Eerste en Tweede Wereldoorlog en vanaf 1945 hier en daar ook door schoonheidscommissies die hebben zitten dutten. Maar naast het BAM, maken ook het stadhuis in gotische stijl, het 17de-eeuwse Belfort dat op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat en het 19de-eeuwse slachthuis, tegenwoordig cultureel centrum, een bezoek aan Mons de moeite waard. Met de Thalys naar Brussel en aansluitend 50 minuten sporen, ben je er in een handomdraai.
De expositie ‘Van Gogh in de Borinage. De geboorte van een kunstenaar’ in het BAM duurt tot en met 17 mei. Voor meer informatie: www.bam.mons.be en www.mons2015.eu.
Vincent van Gogh, Straat in Auvers-sur-Oise, 1890, olieverf op doek, Ateneum Art Museum, Finnish National Gallery, Helsinki, detail, eigen foto
