Max Liebermann, Lopend meisje, 1897
In Singer Laren is de tentoonstelling ‘Schilders van licht. Monet tot Sluijters’ met werk uit de eigen verzameling. Hoe kunstenaars rond 1900 licht weergeven: van zonovergoten landschappen tot scènes in felle spotlights. Licht in de late herfst, licht in corona-tijd.
Door: Lucie Th. Vermij
Het is elke keer een goede daad jezelf een bezoek aan het Singer Museum te gunnen. De bezoeker wordt er onthaald met prachtige 19e- en 20e-eeuwse modernisten, impressionisten, post-impressionisten, luministen, expressionisten, abstracten...De eigen collectie bestaat uit hoogtepunten over de periode 1880-1950 van Anton Mauve, Jan Sluijters, Kees van Dongen, Max Liebermann en Leo Gestel, om maar enkele van vele kunstenaars te noemen. Nu we al vele maanden worden gemaand zoveel mogelijk thuis te blijven is het een éxtra genoegen in Laren even licht aan het eind van de tunnel te zien. ‘Schilders van licht’ werd uit nood geboren, de geplande expositie over Théo van Rysselberghe moest vanwege de coronacrisis worden uitgesteld.
Claude Monet, De Dam en de sluizen van de Achterzaan, 1871
'Monet heeft in elk geval de gave om in deze pessimistische tijd een lichtstraal te werpen die velen helderheid en bemoediging zal geven', schreef Theo van Gogh in 1889. Dit citaat staat prominent in de eerste zaal boven Monets schilderij 'De Dam en de sluizen aan de Achterzaan' uit 1871, hij verbleef toen in Zaandam. Prachtig zoals Monet vanaf het water de houten Zaanse huizen, het felle tegenlicht en de slagschaduwen neerzet.
De tentoonstelling omvat zes zalen met elk een eigen invalshoek. In de eerste zaal de impressionisten, die vooral indrukken van natuurlijke lichtval schilderen. Ik noem er naast Monet een paar. 'Trekweg bij Den Haag' van Jacob Maris met schitterende luchten. En van Anton Mauve 'Het pasgeboren lam' waarop een vrouw met een schaapskudde en een lam in haar armen over de heide loopt. De schapen en een sprietig berkenboompje lichten op in de zon: het begin van nieuw leven in de lente. Prachtig is ook 'Lopend meisje' van Max Liebermann, die regelmatig in Laren verbleef en er vaak schoolgaande kinderen schetste. Op dit schilderij valt het zonlicht voor het meisje prachtig door het bladerdak op de grond.
Co Breman, Namiddag te Blaricum, 1903
Dan volgt een zaal met pointillisten, die vibrerende lichteffecten stippelden. Hier hangen onder andere schilderijen van duinen en zee van de hand van Ferdinand Hart Nibbrig uit het Zeeuwse Zoutelande, het oplichtende stadsbeeld 'Lente-ochtend in Veere' van Hendrik Jan Wolter, de landschappen 'Morgenstond te Blaricum' en 'Namiddag te Blaricum' en 'Palmzondag Johanneskerk' van Co Breman, die veel zonnige landschappen op klein formaat schilderde. Zo twinkelend allemaal.
De derde zaal is voor de avant-gardisten: luministen die intens met kleur experimenteerden om de sensatie van licht te verbeelden: Jan Sluijters, Leo Gestel en Piet Mondriaan. Anders dan de impressionisten probeerden de luministen niet alleen het waargenomen effect van het licht op het landschap weer te geven, maar vooral uiting te geven aan de innerlijke reactie die het licht bij hen teweeg bracht. Prachtige schilderijen maakte Sluijters in de omgeving van Laren en Blaricum, zoals 'Zomer in Laren met tram De Gooische moordenaar' op een zo te zien een moordend hete dag en 'Larens Landschap met oktoberzon' met de sensatie van vibrerend licht. 'Kerk te Nieuwspoort’ is van de Vlaming Raoul Hynckes.
Hendrik Jan Wolter, Lente-ochtend te Veere, 1914
En dan een zaal waarin de schilders het innerlijk licht van hun modellen probeerden te vangen, dezelfde luministen maar dan een paar jaar later, ze hadden hun interesse naar het portret verlegd. Meest bijgebleven zijn het 'Portret van Greet van Cooten' van Jan Sluijters waarin hij zijn geliefde afbeeldt met oranje haar (of bontmuts, daar wil ik van af zijn) en een lichtblauwe achtergrond, jurk en oogwit, dat sterk aan Lady Diana doet denken. Of 'Het blauwe hoedje' van Kees van Dongen, een van de publiekslievelingen van Singer Laren. Ook bijzonder mooi is het 'Op bezoek' van Leo Gestel, waarin licht, uitdrukking, kleren en kleuren van deze deftige dames heel bijzonder zijn.
Dan krijgen we een zaal met schilderijen rond het elektrisch kunstlicht, dat eind 19e eeuw begin 20e eeuw zijn intrede doet en in eerste instantie vooral op straat en in uitgaansgelegenheden toegepast wordt, vooral in Parijs. Jan Sluijters en Leo Gestel verbeelden uitgedoste personen in cafés. Kees Maks ensceneert taferelen met artiesten in kunstlicht.
Charley Toorop, Port de Villefranche, 1934
En tenslotte gingen kunstenaars van alle richtingen naar het zuiden om het mediterrane licht te vangen. Dat werd de laatste zaal. Opvallend is 'Port de Villefranche' van Charley Toorop, afwijkend van haar meeste werk, veel lichter en luchtiger van toets. 'Gezicht op het casino in Cannes' van Kees van Dongen is ook heel anders dan je van hem gewend bent, lijkt wel een Raoul Dufy.
In Singer kom je geregeld dezelfde schilderijen uit de eigen collectie tegen. De tentoonstelling ‘Weer en wind’ van vorig jaar september had ook van die prachtige luchten. Het stoort nooit, het is er altijd heerlijk, veel Aha-Erlebnisse. Binnen de coronaregels en vergeleken met andere musea is het er best druk, maar vergeleken met eerdere jaren stelt dat weinig voor. Gaan! Licht in de late herfst, licht in corona-tijd.
Jan Sluijters, Portret van Greet van Cooten, 1910
‘Schilders van licht. Monet tot Sluijters’ is te zien tot en met 17 januari 2021.
Singer Museum, Oude Drift 1, 1251 BS Laren.
Schilders van licht. Monet tot Sluijters, uitgever Singer Laren, ISBN 978-90-72853-23-3, €18,50.
SingerTV met directeur Jan Rudolph de Lorm over deze tentoonstelling:
– 'Het barnstenen halssnoer' van Théo van Rysselberghe
– Jan Sluijters – 'Zomer in Laren met tram De Gooische moordenaar'
– Kees van Dongen – 'Het blauwe hoedje'
- Jaap Weyand – 'De Damlandermolen'
https://youtu.be/JA1SCJ4EDPE
