Camille Bombois, Surprise, 1930, Zander Collection Duitsland
Door Lucie Th. Vermij
De tentoonstelling 'Licked by the Waves' in Museum MORE in Gorssel is gewijd aan baders in de kunst. Nieuwe baders, wel te verstaan, van kunstenaars met een andere blik dan wij kennen van 19e eeuws of vroeg-20e eeuws werk. Water is het thema van Museum MORE voor 2024. Een paar maanden geleden schreef ik voor Museumkijker over de tentoonstelling 'Aan 't water', die er - prachtig - nu ook nog is.
Artistiek directeur Maite van Dijk van Museum MORE licht in de catalogus toe hoe het fenomeen ‘baders’-in-de-kunst haar al lange tijd intrigeerde. Het onderwerp was heel lang tamelijk taboe. Tot de 19e eeuw waren de enige toegestane bloot badende vrouwen in de schilderkunst de Drie Gratiën, Venus en Diana uit de Griekse en Romeinse mythologie en de Bijbelse Eva en Susanna. In de 19e eeuw maakten badende mensen echter een opmars in de schilderkunst, vooral in Frankrijk. Kunstenaars gingen experimenteren met half of geheel ontblote vrouwen – en soms mannen –in en om het water, en plein air. De schilderijen van in de natuur badende groepen vrouwen van Manet, Cézanne, en Picasso, staan in het collectieve geheugen gegrift. Hoewel deze baadsters doorgaans in de natuur werden afgebeeld, waren die verbeeldingen verre van natuurlijk. Ze maken juist vaak een kunstmatige indruk, die vragen oproept over de verbeelding van het lichaam, over schoonheid, seksualiteit, toe-eigening en de mannelijke blik. De 19e -eeuwse kunstenaar en zijn naakte muze – het levert een ongemakkelijk gevoel van voyeurisme op.
In deze tentoonstelling ligt dit anders. ‘Licked by the Waves’ is samengesteld door Maite van Dijk en de tamelijk excentrieke kunstenares Tanja Ritterbex, ooit ‘de Lady Gaga van kunst’ genoemd. Zij woont tegenwoordig in Berlijn en een opvallend aantal deelnemende kunstenaars komt daar ook vandaan. Over de kunstenaars is bij de tentoonstelling nauwelijks informatie te vinden. In de catalogus staan wel alle tentoongestelde werken afgebeeld, maar alleen met de naam van de kunstenaar en titel van het werk. Uiteraard is er voor wie dat wil op internet her en der wel wat info over de kunstenaars te vinden, maar toch is het onbevredigend en een beetje ongemakkelijk.
Marie Aly, Summertime Sadness, 2023
Maar voor wie dat gemis naast zich neerlegt is de tentoonstelling heerlijk om te ondergaan. Het thema is veel breder ingevuld dan de bekende klassieke schilderijen van baadsters. De zeventig vertegenwoordigde kunstenaars laten mensen spelen in golven, drijven of loom hangen aan een zwembadrand. Soms is de overgave aan het water heel verstild.
Van gastcurator Tanja Ritterbex hangt er een knus gezinstafereel: ‘Family at the Pool’. Met haar Duitse collega Marie Aly (1980) maakte zij ook een paar uitbundige muurschilderingen. Die zullen na afloop van de tentoonstelling onverbiddelijk worden overgesausd. Prachtig vind ik ‘Summer Sadness’, ook van de hand van Marie Aly: een vrouw op een badlaken met in haar handen een boek - of een foto. Ze ligt met haar knieën opgetrokken, teruggetrokken in haar eigen wereld.
Er zijn veel werken waar mijn blik aan bleef hangen. Het meer dan levensgrote schilderij ‘What Lies Beneath’ van de Amerikaanse Lydia Petit (1991) laat een voluptueuze vrouw zien die drijft op een rimpelloos zwart wateroppervlak. De zon belicht haar buik, borsten, gezicht, armen en benen. De vrouw ligt er ontspannen bij, maar het gitzwarte water is omineus. Is het een confrontatie met de donkere kanten van de vrouwelijke ziel?
De Amerikaanse Kottie Paloma (1974) transformeert de klassieke badende vrouw tot een groteske ‘Vrouw bij Meerhofsee Alzenau’. Zij ligt er wijdbeens en genietend bij en heeft duidelijk lak aan de beperkingen van de vrouwenrol.
Lydia Petit, What lies beneath, 2023, foto Elliott Mickleburgh ©, The artist Courtesy Galerie Judin, Berlin
En ‘Rustende baadster met sinaasappels’ van de Syrisch-Belgische kunstenares Farah Atassi (1981), die tegenwoordig in Parijs woont en werkt en in haar werk de dialoog aangaat met Picasso. Dit schilderij maakt deel uit van een serie badende vrouwen, waarin Atassi stereotypen van het vrouwelijk naakt combineert met die van het stilleven. Het badende lichaam is omgeven door sinaasappelen en bloemen. Matisse-achtige witte wolkjes vervagen de grenzen tussen genres, binnen en buiten, lucht en land. ‘Door mijzelf in de positie van de mannelijke kunstenaar te zetten en de baadsters op een abstracte manier te schilderen, heb ik ze bevrijd van zijn seksueel verlangen en heb ik ze autonomie gegeven. Zo nemen zij hun wraak’, zei ze eens over deze serie.
‘Surprise’ van de Franse naïeve schilder Camille Bombais (1883-1970) laat twee naakte vrouwen zien, van wie de een voldoet aan de regels van de klassieke kunst: een ranke schuchtere vrouw die haar edele delen met haar handen bedekt en op de rug zie je een grote zware vrouw met forse billen. De vrouwen staan in het water. Op de wal staat een man naar ze te kijken, maar dat houdt de vrouwen geheel niet bezig.
Het schilderij ‘Baadsters’ (1940) van de Nederlandse kunstschilder, tekenaar, toneelspeler en acrobaat Ferdinand Erfmann (1901-1968) hoort tot de vaste collectie van Museum MORE. Erfmann had een voorkeur voor stevige vrouwen, verkleedde zichzelf graag als zijn ideale vrouw – en werd daarop verliefd. Zulke manvrouwen bevolken veel van zijn schilderijen, zoals hier de twee identiek uitziende baadsters.
Kottie Paloma, Vrouw bij Meerhofsee Alzenau 2023 foto auteur
Er zijn ook schilderijen van mensen binnen: in betegelde zwembaden, in bad, onder de douche, uitbundig genietend, elkaar uitdagend, schuchter. Zoals ‘Een douche in het badhuis’ van de Amerikaan Patrick Angus (1953-1992), die veel werken schilderde over de homo-scene. Of ‘De zwemmer’ van de Duitse schilder Christian Brandl (1970) van de Neue Leipziger Schule, die mensen op een heel esthetische manier portretteert in alledaagse omgevingen. Deze wedstrijdzwemster staat tegen een groene tegelwand te wachten op de dingen die gaan gebeuren.
'Licked by the Waves' is een verrassende tentoonstelling, levendig, energiek. Nieuwe perspectieven en een reactie op eeuwenoude stereotypen. Er is humor, diepte, ironie, parodie. Ondanks het ontbreken van achtergrondinformatie zeer de moeite waard.
Rainer Fetting, ,Man in de douche, Ricky, 1981, foto auteur
- De tentoonstelling ‘Licked by the Waves’ is te zien tot en met 6 oktober 2024.
- Website: https://www.museummore.nl/tentoonstelling/nieuwe-baders-in-de-kunst
- Museum MORE, Hoofdstraat 28, 7213 CW Gorssel
- Catalogus Licked by the waves | Nieuwe baders in de kunst (WBooks) ISBN: 978 94 625 8633 8, € 29,95
