Foto Ed van der Elsken, Zelfportret met vrouw. Courtesy Annet Gelink Gallery
* Bij de ingang van ‘From Holland with Love’ in het Nederlands Fotomuseum is een hele wand gevuld met trouwfoto’s. De redactie van Useful Photography – een beeldtijdschrift over gebruiksfotografie - haalde de foto’s van internet voor een thema-editie in 2011. Gemaakt met niet meer pretentie dan grote blijdschap delen, worden die tientallen foto’s met stralende stellen al gauw een tikje saai. ‘From Holland with Love’ neemt snel weer afscheid van zoveel gelukzaligheid: met Ed van der Elsken als middelpunt verkennen tien ‘beeldmakers’ juist ook de duistere spelonken van de liefde. Helaas voor wie er last van heeft, maar visueel en emotioneel toch spannender.
De reputatie van Ed van der Elsken (1925-1990) als fotograaf over het thema van liefde werd gevestigd toen in 1956 zijn grensverleggende fotoboek ‘Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain des Prés’ verscheen. In samenwerking met grafisch ontwerper Jurriaan Schrofer maakte Van der Elsken een beeldroman over jonge bohémiens in het naoorlogse Parijs – zijn vriendinnen en vrienden - die hun leven vulden met drinken, roken, vrijen, dansen en alles wat God in het calvinistische vaderland nog meer verboden had. Verliefde stellen bleven hem ook daarna fascineren, waarbij ook zijn rijk gevulde eigen liefdesleven voor zijn werk van pas kwam. Het weerzien met Van der Elsken op ‘From Holland with Love’ is een verrassing: bladeren in een boek is toch anders dan de vitaliteit en intimiteit van zijn afdrukken op een museumwand ondergaan. De aanwezigen op de foto’s voelen nog even ‘dichtbij’ als gisteren.
Dichtbij, maar vooral ongemakkelijk, voelen de dubbelportretten die Martine Stig in 1998 van vrienden en kennissen vlak na de liefdesdaad maakte. Stig gebruikte hard flitslicht en drukte de foto’s af op grote formaten. Zelfs het minste geringste zweempje van romantiek ontbreekt. De stellen kijken zó onbewogen alsof ze niet samen net de liefde hebben bedreven, maar ieder apart, waarna ze alleen voor de foto naast elkaar zijn gaan staan. Welke stellen zouden – vijftien jaar later – nog bij elkaar zijn? Of zat het anders en waren de geportretteerden eigenlijk boos op Stig, die hen had overgehaald zo’n intiem moment als na de liefdesdaad publiek te maken? Bezoekers kunnen er zelf wat op bedenken, herinneringen of actuele aanknopingspunten zijn er in een mensenleven meestal meer dan genoeg.
Voor een troostend shotje geluk zorgt ook hier Heddy Honigmann met haar succesfilm ‘O Amor Natural’ uit 1996. Met als uitgangspunt de gedichten van de Braziliaan Drummond de Andrade (1902-1987) over erotiek en lichamelijke liefde, vroeg ze oudere mannen en vrouwen in Rio de Janeiro over hun liefdeservaringen te vertellen. Afgewisseld met onder meer beelden van jonge viriele mannen die hun gespierde lichamen oefenen aan rekstokken op het strand, leverde dat ontroerende getuigenissen van nooit meer vergeten verbondenheid op. A.P. Komen & Karen Murphy maakten in 1998 de video ‘Love Bites’, alleen al de titel zegt genoeg over de torenhoge spanningen die ze in beeld brachten terwijl op de achtergrond Elvis Presley en George Baker (met Una Paloma blanca….) de stemming rond een ontrouwdrama absoluut niet vrolijker maken.
Koos Breukel is aanwezig met ‘The Thoughtless Kind/Daydreamer. Photographic fundaments for memories of Eric Hamelink (1989-1995), een serie waarin hij zijn vriend Eric Hamelink, ook fotograaf, met zijn camera volgde. Breukel portretteerde Hamelink vrijwel dagelijks, alleen, aan het werk, of in gezelschap van zijn vriendin. Hij ging daarmee door toen Hamelink ernstig ziek werd. De laatste foto is onthutsend. Hamelink – in zijn gezonde jaren een zeer aantrekkelijke man – zit zwaar aangekomen door de medicijnen, verbonden aan slangen - op zijn bed. Zijn vriendin zit naast hem en houdt hem stevig vast. Zij leefden niet lang en gelukkig samen, maar het was vast en zeker wel ware liefde.
De expositie ‘From Holland with Love/Liefde in Beeld en Liefde voor het Beeld’ in het Nederlands Fotomuseum (Wilhelminakade 332, Rotterdam) duurt tot en met 20 mei. Voor meer informatie: www.nederlandsfotomuseum.nl.
Eerder verschenen in de kranten van De Persdienst
