Hendrick Aerts, Allegorie op de ouderdom en de dood, rechterdeel, 1602, foto Museum Bredius
*Toen dr. Abraham Bredius (1855-1946) – onder meer directeur van het Mauritshuis - in 1924 naar Monaco verhuisde, had hij van zijn huis aan de Haagse Prinsengracht een museum gemaakt. In 1985 gesloten door bezuinigingen, heropende Museum Bredius in 1990 in een monumentaal pand aan de Lange Vijverberg. Naast schilderijen van Rembrandt, Jan Steen, Van der Neer, d’Hondecoeter, Hobbema en andere grote Gouden Eeuw-namen, zijn daar ook tekeningen, porselein, zilverwerk en meubels van Bredius bijeen.
Zijn kennersoog viel in 1931 op het rechter gedeelte van ‘Allegorie op de ouderdom en dood’, een meesterwerkje uit 1602 van Hendrick Aerts (ca. 1570 – 1603), nu een van de hoogtepunten op de expositie ‘Linking Pieces’. Het linkerdeel was een eeuw lang alleen bekend van een foto. Toen dat onlangs opdook in Zweden wist de Stichting Vrienden van Museum Bredius voldoende middelen bijeen te brengen om het ontbrekende deel te kopen. Omdat het museum ook een gesplitste – inmiddels weer samengevoegde - verbeelding van ‘De huwelijksnacht van Tobias en Sara’ van Jan Steen heeft, werd besloten tot een expositie.
Jan Steen, De huwelijksnacht van Tobias en Sara, gesigneerd JSteen (rechtsonder), foto Museum Bredius
Paul Schnabel – voorzitter van de Stichting Bredius Genootschap – stelt in zijn voorwoord bij het voortreffelijke gratis informatieboekje vast dat niet altijd duidelijk is waarom schilderijen, tekeningen en etsen in de loop der tijden groter of kleiner zijn gemaakt of in delen gesplitst: ‘Soms is dat gebeurd vanwege commerciële motieven, maar ook wel om puur praktische redenen – bijvoorbeeld omdat ze beschadigd waren. Sommige zijn door vererving uit elkaar geraakt, andere zijn weer door de kunstenaar zelf opgedeeld. Vaak speelt het toeval een grillige rol.’
In de tijd dat Aerts leefde, waardeerde men volgens de auteurs van het boekje de symboliek van leven en dood, later vond men afbeeldingen van de dood niet aantrekkelijk. Het rechterdeel – met de oude man die door de dood naar zijn graf wordt geleid - maakte de ‘Allegorie op de ouderdom en de dood’ onverkoopbaar, vandaar de splitsing. Op het rechterdeel van ‘De huwelijksnacht van Tobias en Sara’ is de aartsengel Rafael op verzoek van Sara bezig boze geesten te verdrijven door gal en lever uit het monster Asmodeus te snijden. Ook niet bepaald een geruststellend tafereel.
Kunsthandel P. de Boer gaf een fenomenaal ‘Gezicht op Dordrecht’ van Jan van Goyen uit 1649 in bruikleen, in elk geval tot 1808 één schilderij geweest, daarna nog tot 1985 en 1986 afzonderlijk op veilingen gesignaleerd. Vanwaar in dit geval splitsing? Allicht uit commerciële motieven, Van Goyen was zeer gewild. Móói nieuws: na 1995 zijn de twee helften door de toenmalige eigenaar herenigd, op ‘Linking Pieces’ is niets meer van de ingreep te zien.
De expositie toont vijfendertig voorbeelden. Wie de ronde maakt, moet vooral ook genieten van het uitzicht op de Hofvijver, met in de verte het Mauritshuis waar Bredius van 1889 tot 1909 het directeurschap bekleedde.
De expositie ‘Linking Pieces’ in Museum Bredius (Lange Vijverberg 14, Den Haag) duurt tot en met 5 maart 2017. Voor meer informatie: http://www.museumbredius.nl
Jan van Goyen, Gezicht op Dordrecht, 1649, foto Kunsthandel P. de Boer
