Louise Bourgeois, Maman, 1999, foto Museum Voorlinden bij expositie 'To Unravel a Torment'
In Museum Voorlinden is een tentoonstelling van Louise Bourgeois: acht zalen met zo’n veertig werken. Afgelopen zomer en najaar stonden er al bronzen beelden van haar in de tuin van het Rijksmuseum te Amsterdam, waaronder een aantal van haar beroemde spinnen. In Wassenaar wacht nu voor de ingang van het museum ook zo’n enorme ‘Maman’. 'To Unravel a Torment' is de titel van de tentoonstelling: 'Een kwelling ontrafelen'.
Door Lucie Th. Vermij
*De bronzen spinnen waar zij zo beroemd mee is geworden heeft Louise Bourgeois in groten getale gemaakt. Een tiental toonaangevende internationale musea hebben een Maman-spin, onder meer Tate Modern in Londen en het Guggenheim in Bilbao. Het moederlijke aan de spin is dat er onder haar lijf een mandje hangt met haar eieren. Voor Bourgeois een metafoor: de spin die uit haar eigen lijf een draad spint symboliseerde voor haar het scheppingsproces van de kunstenaar. De spin was ook een hommage aan haar jonggestorven moeder, haar beste vriendin, een ambachtsvrouw, die antieke wandkleden restaureerde. 'Ik kom uit een familie van herstellers', zei Louise eens. 'De spin is ook een hersteller.'
Louise Bourgeois, The birth, 2007, foto Lucie Th. Vermij, expositie Museum Voorlinden
Haar levenslijn. Louise Bourgeois (1911-2010) was een Frans-Amerikaanse kunstenares. Ze werd geboren in Parijs. Haar vader was een charmante maar dominante man, hij had een langdurige affaire met de gouvernante van zijn dochter die bij hen inwoonde. Haar moeder leed daar zeer onder. Louise studeerde al op haar vijftiende wiskunde, maar stapte over naar de kunstacademie. In 1938 ontmoette ze de Amerikaanse kunsthistoricus Robert Goldwater en trouwde met hem, waarna ze naar New York verhuisde. Ze kregen drie zoons. Terwijl haar echtgenoot carrière maakte in de kunstwereld volgde zij een kunstopleiding en probeerde aan de weg te timmeren met haar kunst. Ze exposeerde vanaf 1947, maar lang bleef brede erkenning uit. Uiteindelijk kwam die wel. Ze was de eerste vrouw die een solotentoonstelling kreeg in het Museum Of Modern Art (MOMA) in New York, maar toen was ze al zeventig. In 1992 werd ze gevraagd om het Amerikaanse paviljoen vorm te geven op de Biënnale van Venetië en nam ze deel aan Documenta 9 in Kassel. Nu geldt zij als iconisch voor de kunst van het eind van de 20e eeuw..
Haar spinnen zijn maar een deel van haar uiteenlopende werk. Dat kan worden bestempeld als psychologisch autobiografisch met steeds weer een vereffening van het verleden, altijd geïnspireerd door haar jeugd en opvoeding. Door kwellende herinneringen. Ze was volstrekt eigenzinnig. Er zit veel pijn in haar werk, maar ook humor. In de beschrijvingen van haar levensloop kom je steeds tegen dat haar werk decennialang niet werd opgepikt omdat het nergens mee viel te vergelijken.
Louise Bourgeois, Ste Sébastienne, 1998, foto Lucie Th. Vermij, expositie Museum Voorlinden
In de tweede zaal trof mij 'Foret (Night Garden)' uit 1953, geïnspireerd op de nachtelijke tuinwandelingen die ze als kind maakte. Daarop staat een bosje zwarte stelen te wapperen. Doorwaakte nachten zijn een rode draad in haar leven en werk. Bij slapeloosheid worden je waarnemingen en besef van de dingen anders, zwaarder, dramatischer, ongrijpbaarder, mysterieuzer. In die slapeloze nachten met angstaanvallen was ze vaak alleen maar aan het tekenen. Er hangen reeksen tekeningen van spiralen. Het werk kruipt onder je huid.
Bourgeois maakte sculpturen, textiele werken, boeken, tekeningen en architectonische installaties. Haar werk beweegt zich van hoekig naar rond, van geometrisch naar organisch, van hard naar zacht. Ze toont kwetsbaarheden die de meeste mensen in het dagelijks leven het liefst verbloemen en nodigt de kijker uit zijn eigen emoties onder ogen te zien. 'The destruction of the father' uit 1974 geeft de bezoeker een inkijk in een donkere grot, bedekt met ronde vormen die in rood licht baden. Van een afstand doen die ook aan een open haard denken. De ronde vormen representeren de moeder en de kinderen, zittend aan een tafel, met de dominante vader aan het hoofd. Moeder en kinderen buigen zich voorover, klaar om de vader te verslinden. Het werk drukt een diepe woede uit, niet alleen jegens haar vader, maar ook tegenover het onderdrukkende patriarchaat.
Mij troffen vooral ook de 'cellen', installaties uit de jaren negentig. De 'cellen' zijn kamertjes met een bed, symbool voor de plek waar iemand alleen de nacht doorbrengt. Waar gedachten en dromen opduiken en de overhand nemen. Je kunt net in die kamertjes kijken, maar je kunt er niet naar binnen. Bourgeois combineerde marmer en hout met afgedankte bouwmaterialen: raamkozijnen zonder glas, bouwhekken, kapotte deuren. De installaties hebben de vorm van verlaten huizen of bedrijfsruimtes, binnenin roepen sculpturen en gevonden voorwerpen de sfeer op van emotionele spanning en gezinsleven. Je wordt er naar herinneringen aan je eigen jeugd gezogen, de beangstigende ervaring een klein kind te zijn in een onverklaarbare wereld.
Louise Bourgeois, Untitled, 1996, foto Lucie Th. Vermij, expositie Museum Voorlinden
Ook 'I Give everything Away', haar laatste werk op papier, raakte me. Zo kwetsbaar en zacht. Het zijn zes ingekleurde etsen die ze op 98-jarige leeftijd maakte. Met een bibberig handschrift staan er afscheidsteksten bij: 'I give everything away / I distance myself from myself / from what I love most / I leave my home / I leave the nest / I'm packing my bags.' Hartverscheurend.
De tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met het Glenstone Museum, Potomac, Maryland en The Easton Foundation, New York.
De expositie 'Louise Bourgeois: To Unravel a Torment' is te zien tot 5 mei 2020
Voorlinden Museum & Gardens, Buurtweg 90, 2244 AG Wassenaar.
Toegang € 17,50 (jongeren € 8,50). De Museumkaart is er niet geldig,
Voor meer informatie: http://www.voorlinden.nl
Louise Bourgeois, The destruction of the father, 1974, foto Lucie Th. Vermij, expositie Museum Voorlinden
