Franklin Carmichael, The Upper Ottawa near Mattawa, 1921, National Gallery of Canada, Ottawa, eigen foto
In de Kunsthal Rotterdam is de tentoonstelling 'Magnetisch Noorden. Canada verbeeld in schilderkunst 1910-1940': schitterende schilderijen van de Group of Seven. Prachtige beelden van noordse landschappen met bossen, meren en ijsbergen: machtige natuur zonder mensen. Confronterende schoonheid bij de beerput over Canada's koloniale verleden.
Door Lucie Th. Vermij
Canada stond de afgelopen jaren regelmatig in de schijnwerpers vanwege zijn koloniale verleden en wrede praktijken om de cultuur van de inheemse volken uit te roeien. Met verhalen over de kinderen die uit hun families werden gehaald en op wrede kostscholen geplaatst. De honderden dodelijke slachtoffers die daarbij vielen. Uit inheemse hoek is veel kritiek op de lege landschappen gekomen, groots meegenomen in deze tentoonstelling. De landschappen wáren niet leeg, daar woonden mensen. En dan was er ook nog de grootschalige bosbouw en mijnbouw, die grote delen van het land – dat van de oorspronkelijke bewoners – vernietigden. Die dan maar overgeplaatst werden (en worden) naar reservaten.
Lawren Harris, Grounded Icebergs, ca 1931, Art Gallery of Ottawa, eigen foto
Op 'Magnetisch Noorden. Canada verbeeld in schilderkunst 1910-1940' staat modernistische schilderkunst van kunstenaars rond de ‘Group of Seven’ centraal. Dat was een kunstenaarscollectief dat nog altijd ongekend populair is in Canada. Ronduit betoverend zijn hun idyllische landschappen en majestueuze vergezichten. Die Group of Seven: Tom Thomson, Lawren S. Harris, A.Y. Jackson, Franklin Carmichael, F.H. Varley, Emily Carr en J.E.H. MacDonald, allen Europees-Canadees, toonaangevende namen in de Canadese kunst. Zij gingen op zoek naar een nieuwe visuele taal, verlieten de steden om diep het landschap in te trekken. De schilderijen die ze buiten maakten hebben gewaagde composities, een krachtig kleurenpalet en expressieve penseelstreken. Hun doel was de magische schoonheid, grandeur en ‘fotogenieke’ kwaliteit van het land vast te leggen. Daarmee wilden ze hun jonge natie (de Canadese Confederatie, sinds 1867) een eigen identiteit geven. Die natie kreeg steeds meer vorm na een eeuwenlange koloniale bezetting door de Engelsen en de Fransen vanaf de 16e eeuw. Dat het land al duizenden jaren bewoond was door de oorspronkelijke volken negeerden ze.
Deze kunstenaars richtten zich op het weergeven van de schoonheid van de natuur, met werken vol majestueuze rivieren en uitgestrekte wouden. Zij schetsten een romantisch beeld van een ongerepte wildernis en gingen daarbij volstrekt voorbij aan de rappe bevolkingsgroei, de industrialisatie en bovenal de oorspronkelijke bewoners, die zij buiten beeld lieten. De magistrale schilderijen van deze Group of Seven tonen een mythisch Canada. Het is puur genieten.
Emily Carr, Red Cedar, 1938, Art Gallery of Ontario, eigen foto
De laatste decennia zijn de stemmen van critici steeds luider gaan klinken. Ze verzetten zich tegen het portretteren van Canada als een ongerept land en het toe-eigenen van de oorspronkelijke cultuur. De landschappen die ze in beeld brachten waren immers niet leeg, het was geen terra nullius, daar woonden volken met een eigen cultuur. Het esthetisch geordende ‘landschap’ - gezien als subliem, pittoresk of romantisch – is in de kern een Europees concept. De oorspronkelijke bewoners hadden een heel ander wereldbeeld, van een onlosmakelijke band en verwantschap met het land en alle niet-menselijke wezens.
De schrijver-kunstenaar Emily Carr uit British Columbia, die in 1927 met de groep in aanraking kwam, vormde een uitzondering. Zij is naast haar vele landschappen ook bekend om de aandacht die zij heeft voor de oorspronkelijke bevolking van Canada. Vandaag de dag krijgt echter ook zij kritiek omdat zij de cultuur van de Kwakwaka’wakw zou terugbrengen tot een stereotypering.
Lawren Harris, Miners Houses Glace Bay, ca 1925, Art Gallery of Ottawa, eigen foto
Aan de kritiek is in deze tentoonstelling volop ruimte gegeven. Documentaire films van de Algonquin-Franse kunstenaar Caroline Monnet en Anishinaabe filmmaker Lisa Jackson geven een kritisch perspectief op de schilderijen. Monnet maakte in 2015 een filmcollage ‘Mobilize’, waarin aan de hand van archiefmateriaal vragen gesteld worden over de identiteit en representatie van First Nations, de oorspronkelijke volken. En Lisa Jackson neemt in de documentaire ‘How a People Live’ (2013) de koloniale trauma’s van oorspronkelijke gemeenschappen onder de loep. Zij moesten in 1964 hun land in British Columbia verlaten en werden hardhandig overgeplaatst naar een nieuw reservaat bij Port Hardy. Met interviews en historisch beeldmateriaal brengt Jackson de geschiedenis en gevolgen in kaart van de gedwongen herhuisvesting van de Gwa'sala en Nakwaxda’xw-gemeenschappen.
Het is nogal confronterend, die botsing. De landschappen aan de wand blijven onverminderd prachtig, maar je gaat er écht anders naar kijken.
Tom Thomson, Autumn's Garland, 1915-1916, National Gallery of Canada, Ottawa, eigen foto
‘Magnetisch Noorden’ in de Kunsthal Rotterdam is te zien tot en met 9 januari 2022
https://www.kunsthal.nl/nl/plan-je-bezoek/tentoonstellingen/magnetischnoorden/
Adres:
Museumpark, Westzeedijk 341, 3015 AA Rotterdam.
Catalogus:
- Martina Weinhart en Georgiana Uhlyarik (ed), Magnetic North. Imagining Canada in Painting 1910-1940, Prestel, €49, ISBN 978-3-7913-5994-6.
