Stern, olieverf op doek, Marlene Dumas, 2004, eigen foto
* De expositie ‘The Image as Burden’ van Marlene Dumas in het Stedelijk Museum telt zestien zalen en in elke zaal krijgen de golven aan emoties die ze opwekt geen tijd af te vlakken naar lager tij. Dumas wordt wereldwijd, naast een handvol grootheden als Gerhard Richter, niet voor niets als een van de belangrijkste kunstenaars van dit moment beschouwd.
Met lof voor Stedelijk Museum-conservator Leontine Coelewij, die in nauwe samenspraak met Dumas de selectie voor deze eerste museale solotentoonstelling sinds 1992 in Nederland maakte. De ‘images’ zijn afgebakend in ogenschijnlijk simpele thema’s als ‘kind’, ‘gebroken zinnen’, ‘gezichten’ en ‘mannen’ en zo is de valkuil van overdaad uit haar enorme oeuvre ontweken. Dit overzicht vanaf de late jaren zeventig is een intense belevenis van grote schoonheid geworden.
De titel is ontleend aan een schilderij uit 1993 waarop een man een vrouw in zijn armen draagt. Haar hoofd hangt zwaar achterover, de indruk wekkend dat ze bewusteloos of dood is. In de catalogus analyseert criticus Wendy Steiner dat deze vrouw staat voor ‘het beeld’ – ‘het representatieve onderwerp van de kunst, de betovering van het visuele, alles wat door de eeuwen heen is gesymboliseerd in de vrouw’. Dat is volgens Steiner ‘tot een last geworden’.
Marlene Dumas (Kaapstad, Zuid-Afrika, 1953) schildert – legt ze in de catalogus zelf uit - ‘geen mensen, maar beelden’. Haar beelden confronteren met ‘grote’ emoties als liefde, verdriet, dood en verlangen, vaak verwijzend naar kunsthistorische motieven en de politieke en sociale actualiteit. En daar is bij Dumas geen ontsnappen aan.
Op ‘Stern’ uit 2004 ligt een dode vrouw bijvoorbeeld met de mond open, om haar hals nog de striemen van de strop waarmee ze zichzelf heeft opgehangen, of is vermoord, we weten het niet.
Dumas liet zich inspireren door de foto die het Duitse opinieblad Stern als eerste van de Rote Armee Fraktion-terroriste Ulrike Meinhof plaatste, genomen in 1976, vlak nadat ze dood was aangetroffen in haar cel in de Stammheim-gevangenis en losgesneden van de handdoekstrop. Bij Mama Roma uit 2012 dacht Dumas aan Pasolini’s gelijknamige film uit 1962. De moeder schreeuwt haar verdriet uit over het verlies van haar zoon. Dat beeld snijdt door de ziel, Dumas houdt ons ook dit keer de spiegel voor die we niet kunnen negeren. De kern van haar kunst is de rauwheid van het leven, maar gelukkig ook schoonheid en de troost van empathie.
De expositie ‘The Image as Burden’ van Marlene Dumas in het Stedelijk Museum in Amsterdam duurt tot en met 4 januari. Voor meer informatie: www.stedelijk.nl
The Image as Burden, olieverf op doek, Marlene Dumas, 1993, eigen foto
Mama Roma, olieverf op doek, Marlene Dumas, 2012
