Slaapbank Martin Visser. Foto website Spectrum
De zestigste verjaardag van een slaapbank. Een iconische slaapbank die al die zestig jaar in productie is. De bank heet de BR 02 en is in 1960 ontworpen door Martin Visser (1922-2009) voor meubelproducent Spectrum. Het Centraal Museum in Utrecht heeft er een tentoonstelling aan gewijd: aan de bank, zijn ontwerper en een aantal geestverwanten. 'De slaapbank die ogen opende.'
Door Lucie Th. Vermij
De slaapbank BR 02 van Martin Visser is simpel, licht en strak en hij zit geweldig. Maar hoe maak je een tentoonstelling rond een slaapbank?
Goed te weten voor je begint: je ziet de tentoonstelling achterstevoren. Maar daar moet je zelf achter komen. Vanwege de corona-maatregelen moeten alle bezoekers van het Centraal Museum eerst alle trappen op, boven in het museum beginnen en dan langzaam afdalen. Het wonderlijke is dat je - eenmaal licht hijgend boven - je bezoek aan het slot van deze expositie begint, in een zaaltje met stoelen van ontwerpers die zich geïnspireerd weten door de slaapbank van Martin Visser. Maar er staat nergens dat de tentoonstelling zeven zalen eerder (of: verderop) begint. Licht verdwaasd sta ik in dat zaaltje. Waar is De Slaapbank?
Slaapbank Martin Visser op expositie Centraal Museum. Foto: Lucie Th. Vermij
Na in verwondering zo'n zeven zalen doorlopen te hebben vol meubels van ontwerpers die geïnspireerd werden door het werk van Visser, kom ik eindelijk in de mooie hoge openingszaal waar alles ingeleid en verklaard wordt. Omdat er nauwelijks bezoekers zijn, kan ik ongestoord de tentoonstelling nog een keer bekijken, nu in de volgorde waarin hij bedoeld is.
Martin Visser (1922-2009) is een belangrijke naam in de wereld van beeldende kunsten en design. Hij was een van de mensen die het design-vak op de kaart zetten. Zijn carrière begon hij als bouwkundig tekenaar bij Rijkswaterstaat, maar in zijn vrije tijd maakte hij ook meubels, die hij aan meubelzaken probeerde te slijten, wat hem – een groot talent – goed af ging. De Amsterdamse Bijenkorf was meteen geïnteresseerd en vroeg hem als inkoper voor de meubelafdeling, waar hij opviel met spraakmakende interieurpresentaties. In 1954 vroeg meubelproducent Spectrum (toentertijd 'Maatschappij voor kunstnijverheid' geheten) in Bergeijk of hij hun hoofdontwerper wilde worden, wat hij tot 1974 deed. Daarna werd hij conservator moderne kunst bij Museum Boijmans van Beuningen. Martin Visser was zijn leven lang ook kunstverzamelaar. Het begon met Cobra en verschoof naar minimalistische en conceptuele kunst. Hij had er een neus voor: kunstenaars van wie hij vroege werken kocht werden later wereldberoemd, zoals Soll Lewitt, Richard Long, Stanley Brouwn, Carl André en Anselm Kiefer. Nog tijdens zijn leven droeg hij een groot deel van zijn collectie over aan het Kröller-Müller Museum.
Slaapbank Martin Visser, foto website Spectrum
De bank van Martin Visser is door de jaren heen veel gekopieerd. Het bijzondere en het comfort van de BR 02 komt door de hoek waarin de zitting en de rugleuning gemonteerd zijn. Visser plaatste de zitting schuin en bracht een knik in de achterpoten aan. Met een eenvoudige handeling is de zitting horizontaal te trekken, waardoor een eenpersoons slaapbank ontstaat. Het onderstel oogt licht en luchtig en de zitting en de rugleuning lijken haast te zweven. Het zitmeubel werd nationaal bekend: tekenaar Jan Kruis gaf de bank een vaste plek in zijn wekelijkse strip Jan Jans en de kinderen.
Jan des Bouvrie. Foto Lucie Th. Vermij
Van Jan des Bouvrie (1942) staan er enkele zitmeubels, waaronder het nieuwe ontwerp de '+2' waar bijzettafeltjes in zijn verwerkt. Toen Martin Visser voor Spectrum werkte ontwierp Des Bouvrie voor Gelderland. Des Bouvrie in de catalogus over Martin Visser: 'We hadden ieder onze eigen stijl, maar eenvoud was voor ons alle twee het uitgangspunt. Ik heb me ook laten inspireren door het kussen op zijn beroemde slaapbank. Dat vind ik zo'n mooi gegeven: een simpel gebaar waardoor die bank in een keer multifunctioneel wordt.'
De namen van veel meubelen doen denken aan die van virussen die je het liefst in een laboratorium achter slot en grendel houdt, maar de creaties hier mogen gezien worden. Van ontwerper Piet Heijn Eek (1967) staat er de robuuste ronde fauteuil 'MVPHE 2020' geïnspireerd op de stoere 'SZ 73' van Visser. 'De manier waarop de leuning op het houtwerk zit nam ik over, maar ik vergrootte de verschillende elementen uit. Zo transformeerde ik een model uit 1968 naar zijn ontwerpstijl uit de jaren negentig.' Hij creëerde er een heerlijke ruimteverslinder mee.
Ontwerper Kiki van Eijk (1978) maakte een variant op Vissers zitkuip van pitriet: de 'PUK SZ 19'. Waar die van Visser iets van een kubus heeft is die van Van Eijk meer een ovale kuip. Zij vertelt erover in de catalogus: 'De meubels van Martin Visser vatten voor mij telkens weer de essentie samen. Dat zit in zijn vormentaal met die heldere lijnen. Een beetje zoals een kind iets tekent, maar dan met een geoefende hand. Ik wilde dezelfde heldere belijning gebruiken voor een stoel met een rondere en warmere uitstraling. Bij het maken van mijn eerste schetsen deed mijn zoontje van zes met me mee. Hij kwam met een hele heldere tekening die ik heb teruggebracht tot twee lijnen.' Het resultaat is een prachtige brede lichte stoel.
Piet Hein Eek. Foto Lucie Th. Vermij
Ook zijn er ontwerpen te zien van Richard Hutten, Sabine Marcelis, Carolina Wilcke en Reinier Bosch en Marcel Wanders. De laatste heeft een curieus dressoir gemaakt, geïnspireerd op Vissers 'kubusdressoir' uit 1948. Hij zegt over de betekenis van Visser: 'Mijn generatie is groot geworden op het podium dat de creatieven als Martin Visser hebben gemaakt. Hij heeft ervoor gestreden dat design als vak serieus werd genomen. Ik heb respect voor de manier waarop hij als art director ook anderen naar voren schoof.'
De tentoonstelling is samengesteld door Spectrums managing director Cindy Verhoeven en art director Titus Darley, samen met de curator toegepaste kunst en vormgeving van het Centraal Museum Natalie Dubois. Bij de tentoonstelling ligt een fraaie catalogus en de ontwerpers van de andere meubels staan allemaal even beautiful op meer dan levensgrote foto’s. Er draait een glamorous filmpje waar alle ontwerpers als filmsterren genieten op twee eenvoudige Martin Visser-bankjes.
Marcel Wanders. Foto Lucie Th. Vermij
Deze tentoonstelling is vooral een aanrader voor wie belangstelling heeft voor modern interior design. Ik behoor niet direct tot die categorie, maar beleefde toch een onderhoudende middag met die bank, dat briljante vierkante kussen en al die op Vissers stoelen geïnspireerde meubels. Er viel een boel te beleven.
De tentoonstelling 'De slaapbank die ogen opende' is te zien tot 1 november 2020.
Centraal Museum, Agnietenstraat 1, 3512 XA Utrecht.
Website: http://www.centraalmuseum.nl
Filmpje over slaapbank
