'
Anoniem, Het herbergen van de vreemdelingen. De werken van barmhartigheid, ca 1510-1520, gebrandschulderd glas,.De pelgrims te herkennen aan de pelgrimsstaf en fles op hun rug. Rijksmuseum, Amsterdam
Wees een Bruggenbouwer': dat is in deze angstig haatdragende tijden het sterke motto van de Vereniging het Graf van Sint Servaas voor de Heiligdomsvaart 2025. Maastricht trekt hiervoor elke zeven jaar meer dan honderdvijftigduizend bezoekers. Magisch hoogtepunt van het 'religieus-culturele evenement' is de ommegang met relieken van Sint Servaas, patroonheilige van de stad. De toeschouwers hutje mutje langs de kant, de ommegang - in juni - traditiegetrouw een enorme publiekstrekker. Museumkijker - een tikje beschaamd - wist natuurlijk wel van Lourdes en Santiago de Compostella, maar door een prachtboek van Waanders ('Pelgrimage naar Maastricht. De verering van Sint Servaas en de Heiligdomsvaart') kreeg Museumkijker een gevoel van verbinding. Sámen geloven en dan ook nog gezellig, ja graag.
Reliekbuste, hoofd vermoedelijk circa 1400, schouderstuk en mijter 1580, schatkamer Sint-Servaesbasiliek Maastricht
Over de persoon Servatius staat weinig met absolute zekerheid vast, benadrukt auteur Pieternel Coenen. De eerste verhalen over de heilige dateren uit de zesde eeuw. Hij zou uit het toenmalige Armeens rijk komen en de bisschopszetel vanuit Tongeren naar Maastricht hebben verplaatst. De fysieke overblijfselen van zijn voorgangers Matermus, Martimus en Valentinus nam hij mee, Coenen informeert dat zo de basis voor de reliekenschat en de schatkamer van de huidige Sint-Servaaskerk werd gelegd. Na zijn dood - in of na 384, aldus Coenen - 'werd Servaas volgens de traditie begraven ten westen van het huidige Vrijthof, aan de Romeinse weg'. Volgens haar verdere informatie werd zijn gebeente rond 1190 in de zogenoemde Noodkist geplaatst, de schedel van de heilige is later overgebracht naar het Servatiusborstbeeld. Dat beeld is een indrukwekkend voorbeeld van een heiligenreliek waar gelovigen hun route op afstemden. Of het gebeente nou 'echt' was of niet, wie geloofde in de geneeskracht maalde daar niet om.
Sinds het laatste kwart van de veertiende eeuw konden pelgrims en 'gewone' reizigers beschikken over de Brugse Wegwijzer, veertien bladzijden met 1680 locaties in heel Europa, geordend per etappe. Uiteraard hoorde Maastricht daar ook bij. Een van de pelgrims was ambachtsmeester Arent Willemsz uit Delft, die op woensdagochtend 26 april 1525 in alle vroegte afscheid nam van zijn vrouw voor een pelgrimage naar helemaal het Heilige Land. Arent hield een dagboek bij, rode draad in het artikel van Sandra Langereis over bedevaarten.
Heiligdomsvaart 1962
De middeleeuwse pelgrim kende alleen al vele gezichten omdat niet iedereen genoeg geld had om, zoals Arent, 233 dagen op reis te zijn. En wie pech had viel onderweg ten prooi aan struikrovers. Arents bezoek aan het Servaas-heiligdom in Maastricht vervulde hem met diepe bewondering; 'Zo werden ons veel zeer mooie relieken getoond.' Voort ging de tocht, de Rijnvaart was gerieflijk, de wandeling over de Alpen zwaar, sterfgevallen waren er op de overvaart naar het Heilige Land. Langereis: 'En hij besloot dat bijzondere verhaal van zijn belevenissen met 'Amen'.
Omslag: Meester van Alkmaar, Het herbergen van vreemdelingen (detail), Een van zeven panelen van de werken van barmhartigheid, 1504, Rijksmuseum Amsterdam
Voor de Heiligdomsvaart-expositie werden talrijke bruiklenen gerealiseerd. Hoogtepunt: de Servatiuplatten uit het Museum für Kunst und Gewerbe in Hamburg, vergulde zilveren reliëfs over het leven van Servaas die niet eerder op reis gingen.
Voor meer informatie:
'Pelgrimage naar Maastricht. De verering van Sint Servaas en de Heiligdomsvaart', uitgave Centre Céramique - Maastricht Museum, Waanders Uitgevers Zwolle., 27,50 euro.
De Pelgrimage-expositie in het Maastricht Museum duurt tot en met 31 augustus.
