Aelbert Cuyp, De Maas bij Dordrechts, Washington, National Gallery of Art, 1650, foto Dordrechts Museum
De naamgever van de Albert Cuypmarkt in Amsterdam woonde en werkte in Dordrecht, daar was hij een grote naam. Pas toen zijn belangrijkste werk al naar Engeland en Amerika was verscheept, werd Aelbert Cuyp in Nederland ontdekt. Museum Dordrecht laat nooit eerder getoond werk zien.
Door Theo Haerkens
De Albert Cuyp is zo’n begrip dat weinig niet-Dordrechtenaren zullen weten dat de naamgever van de bekende markt in Amsterdam geen inwoner van de hoofdstad was maar een schilder die in de zeventiende eeuw wereldberoemd was in Dordrecht. Daarbuiten kenden weinigen hem.
Dat veranderde pas halverwege de achttiende eeuw toen de Britse adel zijn met grazende en tevreden herkauwende koeien gedecoreerde landschappen begon op te hangen in zijn weelderige landhuizen. De Nederlandse kunstliefhebbers ontdekten Aelbert Cuyp (1620 –1691) pas toen het te laat was en vrijwel wel al zijn werk aan de andere kant van het Kanaal of in de Verenigde Staten terecht was gekomen. Pas in 1965 wist het Rijksmuseum een Cuyp terug te halen.
Het is niet voor niets dat het museum in Dordrecht jaren nodig had om de tentoonstelling ‘In het licht van Cuyp’ voor te bereiden. Met tal van eigenaren uit de Britse aristocratie, onder wie koningin Elizabeth, moest overeenstemming worden bereikt over het uitlenen van een dertigtal werken die vooral faam genieten vanwege het gesluierde licht dat Cuyp gul over zijn landschappen uitstrooide. Dit licht intrigeerde de Britse landschapsschilders zo dat de beroemde Britse schilder William Turner, die anderhalve eeuw na Cuyp leefde, maar liefst vier keer naar Dordrecht reisde om het licht met eigen ogen te kunnen waarnemen om het op zijn eigen doeken te vangen.
Aelbert Cuyp, Het Valkhof te Nijmegen, ca 1660, The Woburn Abbey Collection, foto Dordrechts Museum
Turner was niet de geringste onder de vakbroeders die zich lieten inspireren door het werk van Cuyp én de concurrentie met hem aanging. De makers van de expositie laten zien dat niet alleen het licht, maar ook de onderwerpen en de compositie van Cuyp door vakbroeders werden gewaardeerd. Naast zijn werken tonen ze daarom landschappen met koeien en riviergezichten met zeilschepen van Thomas Gainsborough, Richard Parkes Bonington, Augustus Wall Callcott, John Crome en John Constable waarbij thema en compositie één op één zijn overgenomen.
Cuyp leerde het vak van zijn vader, een fameus portretschilder en hielp hem in zijn Dordtse schilderswinkel. De jonge Cuyp had meer talent én belangstelling voor landschappen en schilderde daarom als jonge jongen de achtergronden op de werken van senior. Het museum presenteert een monochroom werkje dat Cuyp maakte toen hij een jaar of twintig was. Het is bescheiden van omvang en mist de kenmerkende kleur die later zo sfeerbepalend zou zijn. De Britse handel zag er niet veel in en dus bleef het in Nederland.
Thomas Gainsborough, Kustgezicht met schepen en koeien, 1781, Houston, Sarah Campbell Blaffer Foundation, foto Dordrechts Museum
De bezoeker realiseert zich pas na het zoveelste schilderij dat de koeien met hun puntige hoorns, die Cuyp zo vaardig schilderde, niet meer zijn dan opsmuk voor zijn landschappen. Het vee is op de voorgrond weliswaar prominent afgebeeld, maar is zelden het belangrijkste element in de compositie. Aardig is overigens dat er niet meer dan één bontgekleurde koe te zien is op Cuyps schilderijen, de rest is vrijwel egaal bruin of beige. De Hollandse veefokkerij met zijn wereldberoemde zwartbonte Holstein-Friesian was in de zeventiende eeuw duidelijk nog niet van de grond gekomen. Een typerend grapje is het rode kledingstuk op bijna al zijn werken.
Turner, Whalley Bridge, collectie Dordrechts Museum, bruikleen particuliere collectie, ca 1811, foto Dordrechts Museum
Van de Nachtwacht van Rembrandt weten we dat men er in het verleden geen been in zag een schilderij op maat te maken als dat beter uitkwam. Op de drukbezochte tentoonstelling in Dordrecht is ook een in tweeën gezaagd paneel te zien dat hier nooit eerder werd geëxposeerd. Elk van de delen oogt als een zelfstandig schilderij, maar een video-animatie laat zien hoe goed beide stukken – een panorama met koeien en schepen - aan elkaar passen. Niet alleen de oever met huisjes aan de horizon loopt naadloos van het ene paneel over in het andere, ook de wolkenpartijen passen als puzzelstukken in elkaar. Jammer genoeg zijn de panelen in sterk van elkaar afwijkende lijsten opgehangen en hebben de samenstellers van de expositie ze daar niet uitgenomen om ze in een neutralere setting te presenteren. De panelen hangen luttele decimeters uit elkaar, het verschil in de lijsten vergroot die afstand aanzienlijk.
De expositie In het licht van Cuyp. Aelbert Cuyp & Gainsborough - Constable - Turner in het Dordrechts Museum duurt tot en met 6 maart 2022.
Voor meer informatie: http://www.dordrechtsmuseum.nl
