Yayoi Kusama. Narcissus Garden, Infinity Net, foto auteur
Spiegelende bollen, stippenpatronen en pompoenen. Dat zijn de telkens weerkerende motieven in het werk van Yayoi Kusama (1929), de Japanse grande dame van de hedendaagse kunst. Ze wordt wel de 'princess of the polka dots' genoemd, is altijd gekleed in stippenkostuums en draagt steevast een oranje pruik. Het werk ziet er vrolijk uit maar heeft ook een duistere laag. Van kindsbeen af kampte Kusama met psychiatrische verschijnselen. Museum Voorlinden heeft een tentoonstelling aan haar werk gewijd.
Door Lucie Th. Vermij
* In Museum Voorlinden, waar ik onlangs was vanwege de expositie van de Koreaanse kunstenaar Do Ho Suh, (zie https://www.museumkijker.nl/koreaan-do-ho-suh-in-museum-voorlinden-verkenningen-van-ruimte-en-thuis/ ), werd ik halverwege weggezogen naar de naastgelegen expositie van de Japanse beeldhouwster en installatiekunstenares Yayoi Kusama, die dit jaar negentig werd en nog steeds actief is. Haar werk, waarmee ze naam maakte in de jaren zestig en zeventig in New York, bestaat uit een kleurig universum met bollen, stippen en weerspiegelingen. Wellicht kent u haar spiegelzaal in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, met duizenden rode stippen, fallussen en eindeloze spiegelingen.
Yayoi Kusama, Infinity Mirror Room, foto auteur
De ontmoeting met haar werk in Voorlinden begint met een doolhof van smalle gangen vol bolle spiegels waar je jezelf oneindig herhaald ziet en de grens tussen werkelijkheid en reflectie nauwelijks meer te onderscheiden is. ‘Invisible Life’ (2000) heet het. Ook opgesteld is haar beroemde installatie ‘Infinity Mirror Room. Gleaming lights of the soul’ (2008): een afgesloten ruimte die ook vol spiegels hangt. Op de bodem zijn water en oneindig veel lampjes die van kleur verschieten. De bezoeker mag er 45 seconden in. Je zou veel langer willen, want het is een fantastische caleidoscopische ervaring met een nogal hallucinerende uitwerking, maar helaas tikt de suppoost na 45 seconden op de deur en moet je er weer uit. Onverbiddelijk.
Yayoi Kusama, Invisible life, foto auteur
Yayoi Kusama beleeft de laatste jaren een ware revival, mede door Instagram waar de ongewone foto's van haar en haar werk het heel goed doen. Haar opleiding genoot ze in de jaren veertig en vijftig in Kioto, ze stelde haar eerste aquarellen en gouaches in 1952 tentoon in het stadhuis van haar geboortestad Matsumoto, werd in 1955 uitgenodigd voor de 18e Biënnale van het Brooklyn Museum in New York en emigreerde daar in 1956 naar toe. Ze hoorde tot de avant garde met kunstenaars als Andy Warhol, Donald Judd en Claes Oldenburg die zich door haar lieten inspireren. Die hadden er succes mee; Kusama aanvankelijk niet. Maar vanaf 1965 begon ze op te vallen met haar happenings, onder andere in Central Park en op de Brooklyn Bridge, die steevast door de politie werden beëindigd. In 1966 werd haar werk geweigerd voor de Biënnale van Venetië, maar door haar illegale happening 'Narcissus Garden' wist ze de aandacht op zich te vestigen. In 1973 keerde ze terug naar Japan waar zij – vrijwillig - in een psychiatrisch ziekenhuis ging wonen en nog steeds woont. Haar atelier is net buiten de inrichting.
Het werk is vrolijk maar krijgt een wrange lading als je je realiseert dat het een manier is om haar angsten te controleren. Kusama lijdt onder andere aan horror vacui: een vrees voor lege ruimtes. Ze is bovendien geobsedeerd door het gegeven oneindigheid. Dat vertaalt zich in haar kunst in een herhaling van patronen. Ze werkt lange dagen door. In haar atelier of in haar kamer in het ziekenhuis.
Yayoi Kusama, Narcissus Garden, foto auteur
De expositie is geen totaaloverzicht van Kusama's oeuvre, daarvoor moet men naar Tokio waar ze inmiddels een eigen museum heeft, maar de bezoeker van Voorlinden krijgt wel een indruk van haar veelzijdigheid. 'Narcissus Garden', de installatie met honderden zilverkleurige ballen, is op heel veel plekken ten toon gesteld in parken, fabriekshallen en musea. In Wassenaar liggen de zilveren ballen voor het raam en weerspiegelen de prachtige tuin van Museum Voorlinden en natuurlijk ook de toeschouwer.
De ballen liggen trouwens ook onder het schilderij 'Infinity Nets', een geel schilderij waarop oneindige patronen zijn afgebeeld, lijntjes, netten. Aan dit soort schilderijen schildert ze vele uren achter elkaar, met als voorlopig maximum negenenveertig uur. Ze schildert de lijnen, die met elkaar netten vormen op het canvas, de tafel, de vloer van haar studio, waarmee het motief letterlijk de ruimte overneemt. Als een eindeloos spinnenweb waarin je verstrikt kan raken. Hier in het museum nemen de spiegelende ballen het motief over. Maar het meest blijft mij bij die caleidoscopische ruimte 'Infinity Mirror Room'. Je waant je in het heelal, een stipje in een vriendelijk oneindig twinkelend universum. Fascinerend, zo'n bijzonder leven en werk.
Yayoi Kusama, Infinity Dots, foto auteur
'Yayoi Kusama' is nog t/m 1 september 2019 te zien in Museum Voorlinden.
Museum Voorlinden, Buurtweg 90, 2244 AG Wassenaar.
Toegang €17,50. Museumkaart niet geldig, maar er zijn meerdere prachtige exposities.
Voor meer informatie: http://www.voorlinden.nl
Haar autobiografie:
Yayoi KusamaInfinity, Net: The Autobiography of Yayoi Kusama, Tate Publishing 2013, ISBN: 9781849760874
