Portret van Maria van Oranje-Nassau, Gerard van Honthorst, 1648
* Leden van de Oranje-dynastie spelen dit voorjaar ook de hoofdrol op de expositie ‘Portret in Portret’ in het Dordrechts Museum. Met zo’n honderd schilderijen uit vijf eeuwen is de presentatie een primeur: nog niet eerder stonden op een tentoonstelling portretten centraal waarin een extra portret is te zien. Juliana van Stolberg - de stammoeder van de Oranjes die in 1580 overleed - is bijvoorbeeld aanwezig op het doek waarop Thérèse Schwartze in 1914 koningin Wilhelmina, prins Hendrik en prinses Juliana vereeuwigde. Vertederend detail: de teckel van de familie mocht er ook op.
Liefhebbers van royaltygeschiedenis kunnen hun hart ophalen aan de rijkdom aan informatie die de expositie verstrekt. In de zomer van 1914 - laat Els Koek in de catalogus weten - vond koningin Wilhelmina het tijd voor een verkleedpartij in dienst van de schone kunsten. Prinses Juliana had voor haar vijfde verjaardag een kopie gekregen van de jurk die Oranjeprinses Louise Henriette in de 17de eeuw droeg op een schilderij van Gerard vanHonthorst. Dat bracht Wilhelmina op het idee bij hofschilderes Schwartze een portret te bestellen met zichzelf in de rol van Amalia van Solms (de moeder van Louise Henriette) en haar echtgenoot Hendrik als stadhouder Frederik Hendrik, de vader van de Oranjeprinses.
De snoezige Juliana en fiere teckel completeerden het tafereel, Juliana van Stolberg keek intussen toe vanaf de achterwand. Biograaf Cees Fasseur ontdekte al eerder een briefje van Juliana aan haar moeder - geschreven tijdens de hete zomer van 1914 - dat ze ondertekende met ‘uw smeltend kind’. Els Koek vermoedt dat Juliana niet heel lang onder het poseren heeft moeten lijden: Schwartze nam een jaar de tijd om - met een foto bij de hand - het schilderij te voltooien in haar Amsterdamse atelier. Ze kreeg er 20.000 gulden voor, in die tijd een astronomisch bedrag.
De boodschap die Wilhelmina met het schilderij wilde uitdragen, was trots op de dynastie. Inmiddels vinden we vooral prins Hendrik met zijn lange pijpenkrullen er wat mal uitzien, maar Wilhelmina volgde de traditie die ook haar voorgangster Wilhelmina van Pruisen - echtgenote van de laatste stadhouder Willem V - in ere had gehouden. Mimi - zoals ze door intimi werd genoemd - liet zich vier keer portretteren, met steeds een andere Oranjevorst op de achtergrond.
Een doek op de expositie met een heel andere gevoelswaarde is het portret dat Gerard van Honthorst in 1648 van de zesjarige prinses Maria van Oranje-Nassau maakte. Maria was de jongste dochter van Frederik Hendrik en zuster van Louise Henriette, dezelfde van de jurk van Juliana. Maria draagt een miniatuurportretje van Louise Henriette in haar hand en kijkt vooral heel verdrietig. Dat is geen wonder: haar zuster was uitgehuwelijkt aan de keurvorst van Brandenburg en net naar Duitsland vertrokken en haar vader was dat jaar overleden.
Gauw door naar Siegfried Woldhek, die in 2009 een verrukkelijke tekening maakte van koningin Beatrix, breed lachend achter haar bureau. Aan de wand hangen portretten van vier van haar premiers die inmiddels met pensioen zijn: Van Agt, Lubbers, Kok en Balkenende.
De expositie in het Dordrechtsmuseum is een afscheidscadeau voor prof. Rudi Ekkart bij zijn vertrek als directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie.
De expositie ‘Portret in portret in de Nederlandse schilderkunst’ (Museumstraat 32, Dordrecht), duurt tot en met 7 april 2013. Voor meer informatie: www.dordrechtsmuseum.nl. De catalogus, redactie Sabine Craft-Giepmans en Annette de Vries, verscheen bij Uitgeverij THOTH in Bussum, prijs 29,50 euro.
Dit verhaal is eerder verschenen in de GPD-bladen
