Crispijn van de Passe (toegeschreven aan), portret van Reinier van Oldenbarnevelt, 1574-1637, gravure, collectie Rijksmuseum
*Er wordt dit jaar veel stilgestaan bij Johan van Oldenbarnevelt, de raadspensionaris van de Staten van Holland die vier eeuwen geleden in conflict kwam met prins Maurits en dat moest bekopen met de dood. Toen hij op 13 mei 1619, gadegeslagen door een grote menigte, het schavot op het Binnenhof beklom om beul Hans Pruijm zijn werk te laten doen, was hij 71 jaar. Het omstreden doodvonnis wegens hoogverraad – de bewijsvoering flinterdun, de status van de speciale rechtbank discutabel - weet tot op de dag van vandaag verontwaardiging te wekken als donkere bladzijde in onze geschiedenis. Museumkijker wist het niet eerder, maar op een expositie in de Gevangenpoort blijkt nóg een Van Oldenbarnevelt te zijn onthoofd: op 29 maart 1623 moest ook zoon Reinier (1588) een Haags schavot beklimmen nadat het plan voor een aanslag op Maurits – gesmeed met broer Willem – was uitgelekt.
Op de vlucht geslagen in een vermomming als visser werd Reinier in de kraag gevat op Vlieland, medesamenzweerder Hendrick Slatius, predikant in Bleiswijk geweest, had zich als boer vermomd en werd in Drenthe gearresteerd. Adriaan Adriaansz van Dijk, secretaris van Slatius, zat ook in het complot. Hij hield zich een paar dagen schuil in Hazerswoude, maar werd ook gepakt. Ze werden opgesloten in de Gevangenpoort. In totaal vijftien samenzweerders werden ter dood gebracht, Willem van Oldenbarnevelt ontsnapte in een boekenkist (!) uit Den Haag en vond een veilig onderkomen in Brussel bij landvoogdes Isabella van Spanje.
In het Haags Historische Museum is nog tot 14 april de expositie ‘Johan van Oldenbarnevelt. Man, macht en moord’ te zien. In de Gevangenpoort focust de tentoonstelling ‘Schuld of onschuld? De processen tegen vader en zoon’ op de rechtsgang. Reinier werd ‘normaal’ berecht door rechters van het Hof van Holland, een bevoegdheid verleend door de Staten van Holland. De pijnbank was niet nodig: hij bekende en werd schuldig bevonden aan hoogverraad, de veiligheid van land en burgers was ernstig in gevaar gebracht. De executie van de samenzweerders had plaats op het stenen schavot dat het Hof van Holland daartoe ter beschikking stond op het Groene Zoodje, schuin tegenover de Gevangenpoort.
Claes Jansz Visscher, De executie van Reinier van Oldenbarnevelt, David Coorenwinder en Adriaan van Dijk, ets, 1623, collectie Rijksmuseum
Voor Johan werd door de Staten-Generaal een speciale tijdelijke speciale rechtbank in het leven geroepen, met tien leden uit Holland, vier uit Zeeland en twee uit elk van de overige gewesten, vierentwintig in totaal. Onder degenen die de legitimiteit van dit college in twijfel trokken, was de grote rechtsgeleerde Hugo de Groot. Landverraad kon niet bewezen worden, maar Johan van Oldenbarnevelt zou met zijn beleid wel de veiligheid van de Republiek in gevaar hebben gebracht. In de Gevangenpoort is - netjes gepoetst - ook het zwaard te zien waarmee Hans Pruijm het vonnis zou hebben voltrokken, een bruikleen uit de Rustkammer van de Staatlichen Kunstsammlungen in Dresden. Pruijm werd tussen 1560 en 1565 als Hans Pfraum geboren in het Duitse Meisenheim en was volgens de informatie op de expositie een zorgvuldig opgeleide en beëdigde vakman.
De expositie ‘Schuld of onschuld? De processen tegen vader en zoon’ in de Gevangenpoort duurt nog tot en met 26 mei. Voor meer informatie: http://www.gevangenpoort.nl
Zie ook: http://www.haagshistorischmuseum.nl
