Paula Modersohn-Becker, Selbstbildnis, 1897, foto auteur
Van de kunstenaars uit de Noord-Duitse kunstenaarskolonie Worpswede is Paula Modersohn-Becker (1876-1907) nu een van de belangrijkste. Ze begon er in 1898 als leerling van de impressionist Fritz Mackensen en trouwde in 1901 met de landschapsschilder Otto Modersohn. Als vroege expressionist had ze andere kunstopvattingen dan de oudere kunstenaars daar. Haar kleurpalet was rijk en fel, haar penseelstreken soms grof. Modersohn overleed al op 31-jarige leeftijd. Twintig jaar na haar dood kreeg ze een eigen museum in Bremen: het Paula Modersohn-Becker Museum.
Door Lucie Th. Vermij
Het ‘Paula Modersohn-Becker Museum’ is een bijzonder gebouw in een bijzonder straatje in het centrum van Bremen: de Böttcherstraße, stammend uit 1927, geheel gebouwd in de stijl van de expressionistische architectuur. Een beetje Jugendstil, Amsterdamse School. Rood baksteen met veel versieringen. De straat is ontworpen door de Duitse architect, kunstenaar en beeldhouwer Bernhard Hoetger (1874–1949) in opdracht van ondernemer en mecenas Ludwig Roselius Na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog werd de straat in 1954 geheel gerestaureerd, net zoals de rest van de binnenstad van Bremen.
Paula Modersohn-Becker, Selbstbildnis am 6 Hochzeitstag 1906, foto auteur
Paula Becker werd in 1876 geboren in Dresden, als derde van zeven kinderen. Twee jaar na haar geboorte verhuisde de familie naar Bremen. Toen ze zestien was, logeerde ze een halfjaar bij een tante in Londen, waar ze haar eerste tekenlessen kreeg. Terug in Bremen volgde ze een opleiding tot lerares, maar ze bleef ook teken- en schilderlessen volgen. In 1895 werd ze zeer geïnspireerd door een tentoonstelling van kunstenaars uit Worpswede in de Kunsthalle Bremen. Na een opleiding in Berlijn, gesponsord door de Verein der Berliner Künstlerinnen (de vereniging van Berlijnse kunstenaressen) die samenviel met een stage in Berlijn als lerares, bracht ze in 1897 haar eerste zomer in Worpswede door: ze volgde schilderlessen bij de impressionist Fritz Mackensen en raakte er bevriend met de beeldhouwster Clara Westhoff. In 1898 vestigde ze zich er permanent. Ze leerde er de landschapsschilder Otto Modersohn kennen, de oprichter van de kolonie, met wie ze in 1901 trouwde. Ik schreef eerder voor Museumkijker over mijn bezoek aan het dorp.
Paula Modersohn-Becker, Frühlingslandschaft, ca 1901, foto auteur
De jonge en bevlogen Paula voelde de noodzaak zich verder te ontwikkelen dan wat er in Worpswede gebeurde en nam op 31 december 1899 de trein naar Parijs, het toenmalige centrum van de kunstwereld. Daar kwam zij in aanraking met meer moderne kunststromingen. Tussen 1900 en 1907 verbleef ze vier keer voor langere tijd in de Franse hoofdstad, waar ze aan de Académie Colarossi en de École des Beaux Arts studeerde en kunstenaars van de avant-garde leerde kennen. De werken van Paul Gauguin en Paul Cézanne hadden grote invloed op haar. Maar ze keerde ook steeds terug naar Worpswede, omdat de rust van het platteland haar trok. Waar ze ook verbleef: zij werkte als een bezetene aan een indrukwekkend, vernieuwend oeuvre, dat met kop en schouders uitstak boven dat van haar kunstbroeders in Worpswede – dat van haar echtgenoot incluis.
Paula Modersohn-Becker, Liegende Mutter mit Kind, ca 1906, foto auteur
Modersohn-Becker maakte meer dan 750 schilderijen, 1000 tekeningen en 13 etsen. Daarvan hangt er maar een fractie in ‘haar’ museum. Het Paula Modersohn-Becker Museum toont werken uit alle periodes, van het vroege werk uit haar Berlijnse studiejaren tot de Parijse periode tussen 1906 en 1907. De collectie van het museum is afkomstig uit de verzameling van Ludwig Roselius, aangevuld met bruiklenen van de Paula Modersohn-Becker-Stiftung.
Haar oeuvre omvat kinderportretten, landschappen, stillevens en zelfportretten. Waar de andere kunstenaars van Worpswede vooral kleurrijke landschappen schilderden, richtte zij zich op de mensen in het dorp. In haar landschappen met berkenbomen staan kinderen. Ze schilderde de boerenvrouwen in hun huizen en hun tuinen. Ze had een voorkeur voor moeders met kinderen en kinderen, alleen of samen. Ze schilderde ook naakten en naakte zelfportretten. Vrouwelijk naakt en moeder-en-kind zijn oude thema’s in de kunstgeschiedenis en traditioneel vanuit een mannelijke blik verbeeld: seksueel beladen of lieflijk. Paula maakte zelfportretten en portretten van moeders en hun net geboren kinderen, die een heel andere sensatie oproepen. Ze zijn krachtig, rauw en kwetsbaar tegelijk. Ze laat een soort primitieve werkelijkheid zien, niet de blije, maar de uitgeputte moeder. Haar verbeelding van het moederschap en haar zelfportretten zijn baanbrekend geweest in de kunstgeschiedenis. Ze waren vrijpostig en gingen tegen de geaccepteerde kunstconventies in. Opvallend veel (naakte) zelfportretten dateren uit 1906, het jaar dat ze zich steeds onafhankelijker van haar man begon op te stellen.
Paula Modersohn-Becker, Zwei Mädchen an einem Birkenstamm stehend, ca. 1902, foto auteur
In Parijs leerde ze in 1906 Bernhard Hoetger kennen, de kunstenaar en architect die later de Böttcherstraße en het Paula Modersohn-Becker Haus zou ontwerpen. Hun ontmoeting mondde uit in een intense relatie en er dreigde bij beiden dan ook een huwelijksbreuk. Otto zocht Paula op in Parijs, ze legden ze hun verschillen bij en samen reisden ze terug naar Worpswede. Daar werd Paula zwanger. Een paar weken na de geboorde van haar dochter Mathilde in 1907 overleed Paula aan een longembolie, 31 jaar oud.
Paula Modersohn-Becker is vooral in Duitsland heel bekend, waar ze tegenwoordig wel ‘de Picasso-van-Duitsland’ wordt genoemd. In Nederland was in 2018 een grote overzichtstentoonstelling van haar werk te zien in Rijksmuseum Twenthe.
Paula Modersohn-Becker, Stilleben mit Milchsatte, 1905, foto auteur
Paula Modersohn-Becker Museum
Adres: Böttcherstraße 6-10, D-28195 Bremen
Website: https://www.museen-boettcherstrasse.de/
Beeldarchief Paula Modersohn-Becker: https://www.pmb-stiftung.de/PMB_Bildarchiv.html
Lucie Th. Vermij over Worpswede: https://www.museumkijker.nl/wonderland-worpswede-kunstenaarskolonie-duitse-avantgarde/
