Huis Bergh
Door Hanneke van Asperen, gastconservator
In 2017 kocht Kasteel Huis Bergh een vijftiende-eeuws boek: een handgeschreven bundel met twaalf kronieken in het Middelnederlands. Het boek is uitzonderlijk. Niet alleen vanwege de grote hoeveelheid kronieken, ook vanwege de tekeningen. Bovendien bevat het de oudst bekende kroniek van Gelre.
Elke kroniek in de bundel richt zich op een ander gebied. Sommige van de kronieken openen met een tekening van een vorst. Dit is een bisschop, een graaf of hertog. Bij andere staan tekeningen in de lopende tekst. Hiervoor liet de kopiist ruimte open, zodat de tekenaar de illustraties kon invoegen. Dit is bijvoorbeeld zo in de pausenkroniek waarmee de bundel begint.
Paus Gregorius, pentekening in het Berghse kroniekenhandschrift, ca. 1460, 's Heerenberg, Kasteel Huis Bergh, f.32r inv.nr, 2095
De illustraties in de lopende tekst sluiten nauw aan bij de geschreven verhalen. Zo tekende de verluchter bij de passage over paus Gregorius een schrijvende paus achter een katheder. De tekst vertelt dat Gregorius “screeff ende dichte”. Ook zien we dat de paus opdracht geeft om hoofden en ledematen van afgodsbeelden af te hakken “om dat hij clair ende wail / Die ongeloue altemail / Ontwortelen wolde ende verdriuen / Dat nommermeer en solde blyuen.” Op de tekening valt een afgodsbeeld van een hoge sokkel en iemand heft een knuppel om een gevallen beeld te vernietigen.
Er werd wat geschoven met de volgorde van de kronieken, maar het boek ontstond in één keer. Ook de verhalende tekeningen waren vanaf het begin voorzien. De vorstenportretten bedacht men mogelijk wat later, maar niet lang na de voltooiing van het boek. De stijl wijst immers op dezelfde verluchter voor alle tekeningen. De Berghse kroniekenbundel was dus een groots opgezet project en dit maakt nieuwsgierig naar de eerste eigenaar.
Het boek geeft hiervoor enkele aanwijzingen. De kroniek van Gelre vervult een belangrijke rol in het boek. De bundel sluit af met vijf regionale kronieken. Gelre is de eerste van deze. Bovendien grenzen de andere regio’s – Holland, Brabant, de Mark en ten slotte Kleef – aan Gelre. Gelre heeft dus een spilfunctie.
Het belangrijkste eigendomskenmerk is de tekening van een wapen die voorafgaat aan alle teksten.
Wapen van Bergh, pentekening in het Berghse kroniekenhandschrift, ca. 1460. 's-Heerenberg, Kasteel Huis Bergh, schutblad voor f.. 1r inv. nr. 2095
Het schild toont een leeuw van de heraldische kleur keel (=rood), met een zoom van sabel (=zwart), beladen met elf penningen. Het is het wapen van Bergh, dat we al kennen uit de dertiende eeuw. Willem II van den Bergh (1404-1465) voerde eerst een gevierendeeld wapen dat Bergh, moeders wapen, combineerde met het wapen van vaders zijde. In 1442 besloot Willem over te stappen op het enkelvoudige wapen van Bergh, zoals afgebeeld in het kroniekenhandschrift. De tekening lijkt gelijktijdig aan de andere en daarmee moet de heer van den Bergh een vroege eigenaar van de Berghse kroniekenbundel zijn geweest.
Mogelijk was de heer Van den Bergh, die belangrijke functies vervulde aan het hof van Gelre, vanaf het begin de bestemming van dit bijzondere boek. De prominente plaats van Gelre sluit hierbij aan. Iemand liet de bundel vervaardigen met Willem van den Bergh als eigenaar in gedachten of besloot het kort na de productie aan hem te schenken. Of Willem gaf zelf de opdracht.
Tentoonstelling
Om een breed publiek kennis te laten nemen van dit bijzondere boek organiseert Kasteel Huis Bergh de tentoonstelling ‘Kracht van Kronieken: het oudste geschiedenisboek van Gelderland komt thuis’. Hier is aandacht voor de inhoud van de kroniekenbundel en de kunst van het Rijnland aan het einde van de vijftiende eeuw. De tentoonstelling loopt van 21 augustus tot 14 november 2021.
Voor meer informatie: http://www.huisbergh.nl
Kasteel Huis Bergh
