Robin Rhode, Chalk Bicycle, 2021. THE EKARD COLLECTION. Installation view museum Voorlinden, photo: Antoine van Kaam
Door Gerda J. van Ham
Robin Rhode (Zuid-Afrika, 1976) trekt zijn schoenen uit en zet ze keurig op een opengevouwen krant. Hij loopt naar de zwarte muur van een van de zalen in Museum Voorlinden. In razend tempo tekent hij met krijt meerdere fietsen op de muur. De muur oogt als een reusachtig schoolbord. Hij accentueert de lijnen, zet de fietsbanden wat dikker aan en veegt het krijt met zijn handen uit tot vlekken. De lijnen en vlekken suggereren de dynamische energie van de fiets in een film of animatie. Uiteindelijk plaatst hij een metalen witte fiets voor het schoolbord. De krant en de schoenen leveren het bewijs voor zijn performance Chalk Bicycle.
De video New Kids on the Bike (2002) sluit aan bij het thema van de Chalk Bicycle en refereert eveneens aan zijn jeugd in Johannesburg. Op zijn school bestond een initiatieritueel. De oudere leerlingen tekenden een eenvoudige voorstelling op de muur, zoals een fiets. De jongere kinderen gaven er een creatieve lading aan. Met krijt op de muur tekenen en dingen tot leven brengen had Rhode als kind noodgedwongen geleerd. Hij noemt het de subcultuur van arme scholieren die geen fiets bezaten. Hun ouders konden het simpelweg niet bekostigen. In de video New Kids on the Bike tekent hij op het kapotte wegdek een fiets. Twee kinderen spelen met de fiets. Een trapt op de pedalen, de ander houdt zich vast aan het stuur. Er lijken schoolboeken uit hun rugzak te waaien. Rhode noemt dit de tragiek van het onmogelijke. Hij ondervond het zelf in de speeltuin achter het huis van zijn moeder. Alles was altijd stuk, niets functioneerde in deze speeltuin. Het onkruid woekerde tussen de tegels, de schommel en glijbaan waren vernield. Deze verwaarloosde en onveilige plek nam hij als uitgangspunt voor zijn werk. In de video New Kids on the Bike ontwerpt hij een fantasiespeeltuin. De kinderen zijn goed gekleed en vermaken zich opperbest in de brandende zon. Het is een geënsceneerde dus alternatieve werkelijkheid met subtiele verwijzingen en speelse humor. De bittere realiteit van geweld en armoede wordt suggestief getransformeerd tot een poëtisch protest. De lichtvoetige toon maakt de tragiek minder rauw en uitzichtloos. Dat lichtvoetige verbeeldde hij subliem in een foto getiteld Slalom: een jonge Zuid-Afrikaan met baseball pet steekt zijn skies vooruit en houdt zijn skistokken gestrekt achter zijn rug. Hij staat op een rotsformatie en staart in de afgrond. Een absurdistische situatie. De geënsceneerde foto wekt de illusie dat de skiër bezig is met een gevaarlijke afdaling. Maar er is geen sneeuw. De kleur wit ontbreekt, alles is grauw om hem heen, zoals de samengepakte wolken en de beangstigende rotsformatie. Hier staat een verdwaald mens in een reddeloze situatie. Het zou een zelfportret van de kunstenaar kunnen zijn, ook Robin Rhode wist lange tijd niet hoe hij zijn armoede en afkomst kon ontlopen. De kunst bood hem een boei, het werd zijn plechtanker.
Robin Rhode, New Kids on the Bike (2002). Digital animation, 1.22 min. Courtesy of the artist and Stevenson, Cape Town/Johannesburg
Inmiddels is Robin Rhode uitgegroeid tot een lieveling van musea en biënnales. Op foto’s toont hij vaak zijn met houtskool besmeurde handen. Hij lijkt op een rapper die energiek alles ter hand neemt. Zijn naam wordt vaak in één adem genoemd met landgenoot William Kentridge, die immers ook werkt met houtskool en animaties. Als student keek hij nauwelijks naar Kentridge’s werk, omdat hij het te klassiek vond en te weinig subversief. Inmiddels hebben ze elkaar beter leren kennen en zijn ze bevriend geraakt. Rhode verhuisde vervolgens naar Berlijn. Daar kreeg hij de beschikking over een grote werkruimte. In begeleidende videofilmpjes van de expositie in Museum Voorlinden zie je hem aan het werk. De pokdalige muren en slechte bestrating uit zijn jeugd, zijn nu vervangen door een immense studio waar hij stellages kan bouwen. Hij schuwt het grote formaat niet. Hij begint altijd met een tekening. De houtskool- of krijttekening vormt het startschot voor zijn onderzoekingen. De muur blijft een belangrijk motief waarop hij met zijn tijdelijke interventies een imaginaire wereld verbeeldt. Die legt hij vast op foto of film. Op een van de video’s, als opmaat naar zijn expositie in Voorlinden, zien we zijn uitgebreide boekenkast met boeken over literatuur, dichtkunst, architectuur, design en beeldende kunst. Dit is zijn inspirerende schatkamer. Daar zal hij als straatjongen in Johannesburg nooit van hebben durven dromen. Een boek kent geen grenzen en angsten. Nu kan hij niet meer zonder. De begeerlijke fiets uit zijn jeugd is nu verdrongen door het betoverende boek.
Robin Rhode, Faces of Trees, 2018-2021 and Compass (Male & Female), 2012-2018. Courtesy of the artist and kamel mennour, Paris/London, Installation view museum Voorlinden. Photo Antoine van Kaam
In een van de zalen hangen twee levensgrote passers. De passers (Male & Female) cirkelen om elkaar heen zonder elkaar te raken. Rhode raakte in Duitsland bevangen door de uitvoering Das Triadische Ballet van Oskar Schlemmer, een avantgardistisch ballet dat voor het eerst werd uitgevoerd in het roemruchte Bauhaus. Terwijl Oskar Schlemmer zijn dansers geabstraheerde kleding aantrok en stokken en bollen als rekwisieten meegaf, beperkt Rhode zich puur tot de metalen vorm. Er zijn ook geen verschillen in de uitvoering van de mannelijke en vrouwelijke passer. Hij noemt het zelf een vorm van animisme. Het harde en kille metalen materiaal wordt omkaderd door wanden met getekende patronen van opengewerkte strengen. Rhode noemt het zijn favoriete expositiezaal. Thematisch is het een contrapunt, na zijn referenties aan zijn jeugd, zoals de naaimachine van zijn moeder.
De tentoonstelling in Museum Voorlinden is een neerslag van twintig jaar kunstenaarschap. Absurdisme en humor zijn een steeds terugkerend thema in Rhodes’ werk. Na zijn samenwerking met kwetsbare straatkunstenaars in Johannesburg, dat op een bloedig fiasco uitliep, trok Rhode naar de mythische stad Jericho, op Palestijns grondgebied. Deze Bijbelse stad ligt in de woestijn en is bekend van het Bijbelboek Jozua. Ook hier staat de muur weer als leidmotief centraal. Jozua krijgt een opdracht van God, om zes maal met zijn manschappen de ommuurde stad te belopen met de Ark van het Verbond. Op de zevende dag moet hij dit zeven maal doen. De priesters blazen op de ramhoorns en het omsingelde volk schreeuwt en kermt, zodat de muren instorten. Vervolgens zullen alle inwoners worden gedood en het huisraad in beslag worden genomen. Op één bewoner na, de hoer Rachab en haar familie die onderdak boden aan de verspieders.
In de woestijn van Jericho raakt Robin Rhode geboeid door het concept van de fantoom regen. Regendruppels die verdampen voordat zij de grond raken, een idee dat is beschreven door de Amerikaanse schrijver Edward Ebbey. Op de ruïnes van het Ottomaanse Rijk met gehavende gebouwen en treurige muren tekent hij zwarte regendruppels. Mettertijd, omdat niemand zich bekommert om dit erfgoed en de mythische klank van de stad Jericho, zullen de restanten wegkwijnen en de tekening Phantom Rain (2019) worden uitgewist. Technisch gezien wisselt Rhode de C-prints (fotografische afdrukken uit de printer) af met spuitverf op papier. Hij werkt vanwege de grote afmetingen van museumwanden vaak met spuitverf en sjablonen, zoals in Crystal Sea (2020). Deze muur vullende tekening maakte hij tijdens de lockdown in Berlijn. De afmetingen 4 x 6 meter zijn dezelfde als de gehavende muur uit zijn jeugd in Westbury (Johannesburg). Met spuitverf en sjablonen werkte hij op losse vellen zwart papier die samen een muur van zee en regen vormen. Het werk is geïnspireerd op de Dode Zee, waar het water verdampt en de zee kristalliseert in zout.
Installation view Museum Voorlinden. Photo: Antoine van Kaam
Zelf vind ik zijn Tree of Life (C-print) inspirerend en poëtisch. De levensboom is een oeroud religieus motief. Het kunstwerk is gebaseerd op een mozaïek uit een oud islamitisch badhuis in het Paleis Hisham, nabij Jericho. Op de mozaïek staan links van de granaatappelboom twee hertjes. Aan de rechterkant wordt het hert aangevallen door een leeuw. Diezelfde tweedeling van Goed en Kwaad staan ook op Tree of Life. Links dansen de performers met Palestijnse hoofddoek in harmonie, rechts lijken ze met elkaar in gevecht. De granaatappels zijn vervangen door plastic zakjes van de lokale markt die in werkelijkheid achter de muur plaats vindt. Rhode heeft de muur niet overgeschilderd, maar gebruikt de lokale sporen van graffiti als onderdeel van zijn werk. Met krijt tekende hij de levensboom, alsof het een geabstraheerde versie van Piet Mondriaan is.
De Zuid-Afrikaanse straatkunstenaar Robin Rhode afkomstig uit de hiphop cultuur ontwikkelde zich ruimschoots tot all round performer. In een filmpje heeft hij het kolossale gewicht op de muur getekend voor de gewichtsheffer. Met zijn aanstekelijke bravoure torst hij denkbeeldig de kilo’s op de muur. Zijn zoektocht naar de constructieve en creatieve sprankeling vergelijkt hij met het dagelijks potje gewichtheffen. In aanloop naar zijn expositie in Museum Voorlinden zien we Rhode onder een dekbed in slaap vallen op de transportkisten. Hij bewaakt de kisten waarin zijn kunstwerken zitten, als een kind zijn speelgoed. Bij het uitpakken in Voorlinden pakt hij zijn skate uit een van de dozen en draait pirouettes tussen de kunstwerken door, van zaal naar zaal. Die behendige manoeuvres toont hij ook op deze aanlokkelijke expositie.
Robin Rhode, photo Ruud Baan
Robin Rhode, t/m 26 september 2021
Museum Voorlinden, Wassenaar, http://www.voorlinden.nl
