Rembrandt van Rijn, Jan Six, 1647, ets, Museum Het Rembrandthuis
*De wolken op het ‘Gezicht op de Kloveniersburgwal’ van Gerrit Berckheyde trekken in Het Rembrandthuis kalmpjes voorbij, geluid van kerkklokken zweeft over de gracht. Berckheyde schilderde de Kloveniersburgwal met zicht op De Waag in 1685; het stadsgezicht – nu in een particuliere collectie – is voor de expositie ‘Rembrandt en Jan Six. De vriendschap en de ets’ de verbeelding prikkelend hedendaags opgepimpt. Rembrandt (1606 – 1669) en Jan Six (1618 – 1700) moeten aan de rechterkant van de gracht vaak gelopen hebben, de familie Six woonde tientallen jaren in De Blauwe Arent, de huidige huizen dragen de nummers 103-106. Met Rembrandt in de Jodenbreestraat op vijf minuten lopen, rekent Geert Mak voor in zijn bestseller ‘De levens van Jan Six’.
De ets die Rembrandt in 1647 van de lezende Jan Six bij een venster van De Blauwe Arent maakte, werd al vroeg als hoogtepunt van zijn grafische oeuvre beschouwd, in de loop van de eeuwen inspiratiebron voor tientallen variaties. Op de expositie zijn – naast een wand vol latere versies - drie voorstudies, de oorspronkelijke etsplaat en op één na alle vijf staten van de ets bijeen. Nummer drie ontbreekt, Wenen wilde die niet in bruikleen geven. Het perfectionisme waarmee Rembrandt na zijn eerste ‘ontwerpen’ in zwart krijt en pen/penseel de ets stapsgewijs naar zijn zin voltooide, imponeert natuurlijk ook zonder die ene. Zo’n nabij kijkje in de keuken van Rembrandts meesterschap is de museumbezoeker niet vaak gegund.
Thomas Worlidge, Edward Astley als Jan Six, 1762, particuliere collectie
Rembrandt had de moeder van Jan Six – Anna Wijmer - in 1641 geschilderd, de mannen leerden elkaar waarschijnlijk kennen in het atelier van kunsthandelaar Hendrick van Uylenburgh. Mak vermoedt dat hun contact intensiever werd na de Italiaanse reis die Six van de zomer van 1641 tot het vroege voorjaar van 1643 maakte. Ze woonden vlak bij elkaar en hadden gemeenschappelijke interesses als boeken, rariteiten en Italiaanse meesters. Maar Mak houdt nadrukkelijk een slag om de arm: hun vriendschap kan slechts aan de hand van ‘losse scherven’ worden gereconstrueerd. Er zijn geen brieven overgeleverd, er is wel ‘een kleine stroom van opdrachten en vriendschappelijke gestes zoals die onder kunstenaars en hun vrienden gebruikelijk was’. Rembrandt leverde in 1652 bijvoorbeeld met twee tekeningen een bijdrage aan Jans vriendenboek Pandora. Mak memoreert verder onder meer dat Six zijn monogram door Rembrandt liet ontwerpen en in 1647 het titelblad van zijn toneelstuk Medea.
De tentoonstelling – beeldschoon ingericht met wanden in de warme kleuren van de kleding die Six draagt op het olieverfportret dat Rembrandt vermoedelijk in 1654 van hem schilderde - omvat werken uit de Collectie Six, het Rijksmuseum en Amsterdam. Six Art Promotion BV gaf de begeleidende publicatie uit: uitstekende kwaliteit illustraties, heldere essays, voor 14,95 euro een koopje. In de museumwinkel is ook het boek van Mak te koop.
De expositie ‘Rembrandt en Jan Six. De vriendschap en de ets’ in Museum Het Rembrandthuis duurt tot en met 3 september. Voor meer informatie: http://www.rembrandthuis.nl
Nicolaas Pieneman, Rembrandt in zijn atelier, 1852, Amsterdam Museum. Rembrandt bekijkt zijn Jan Six-ets.
