Het slapende meisje van Willem Drost siert de omslag van de catalogus (184, bladzijden, ruim 200 illustraties, 29,50 euro, uitgeverij De Weideblik)
* In de eerste helft van de twintigste eeuw werden meer dan 600 schilderijen en bijna 1400 tekeningen aan Rembrandt toegeschreven, inmiddels zijn dat er ruim de helft. Museum Het Rembrandthuis-directeur a.i. Marie-José Grotenhuis wijst deze week bij de opening van de expositie ‘Rembrandt, of niet? Oude tekeningen, nieuwe namen’ op de hoofdrol van Peter Schatborn bij het terugbrengen van dat aantal.
Schatborn is oud-hoofd van het Rijksprentenkabinet en een van ’s werelds belangrijkste kenners van Rembrandts tekeningen. De expositie toont zijn fabelachtige expertise aan de hand van ruim zestig tekeningen. Dat zijn louter juweeltjes, ook al zijn ze lang niet allemaal van Rembrandt zelf. Dat alleen al maakt duidelijk waarom er altijd veel water naar de zee vloeit voor een toeschrijving kan worden gewijzigd in de naam van een leerling of navolger. Of een anonieme tekening de naam van een kunstenaar krijgt toebedeeld.
Schatborn benadrukt in de catalogus dat er een enorme positieve ontwikkeling is geweest in het onderzoek van de duizenden overgeleverde tekeningen uit de zestiende en zeventiende eeuw, maar dat er voorlopig nog steeds verschil van mening bestaat. Aan directe voorstudies zijn nu eenmaal overtuigender toeschrijvingen te koppelen dan aan voorbereidende tekeningen of die met modelfiguren die ook op schilderijen zijn terug te vinden. En een anonieme tekening kan in het ideale geval worden vergeleken met soortgelijke tekeningen uit een kerngroep, maar er zal niet altijd zo’n kerngroep zijn. Het karakter van de stijl van een tekening is volgens Schatborn uiteindelijk doorslaggevend.
De minutieuze toeschrijvingsgeschiedenissen aan collega's van Rembrandt als Ferdinand Bol, Pieter Lastman, Jacob van Loo en Govert Flinck in de catalogus - die Schatborn met Leonore van Sloten schreef – getuigen van superieur wetenschappelijk vakmanschap en doorzettingsvermogen. Fascinerend zijn vooral ook de magische kwaliteiten van zijn kennersoog. Rembrandt-kenner Werner Sumowski had het ‘Lopend jongetje met een stok’ bijvoorbeeld eerder in de ‘School van Rembrandt’ ondergebracht, maar toen de tekening in 1984 bij Christie’s onder de hamer kwam, had Schatborn zijn twijfels. Hij ging vooraf een paar keer (‘onopvallend’) naar het werk kijken en besloot mee te bieden, extra spannend omdat het Rijksmuseum aan het eind van dat jaar niet veel geld meer voor aankopen in kas had. In de catalogus klinkt Schatborn na al die jaren nog steeds opgelucht: ,,Er was nog één andere gegadigde, maar die hield gelukkig op voor mijn eindbedrag.’’ De tekening wordt sindsdien als een eigenhandige Rembrandt beschouwd: qua techniek en stijl is de figuur verwant aan andere. En bovendien uitgevoerd op het lichtbruine geprepareerde papier dat de kunstenaar eind jaren dertig voor verschillende soorten tekeningen gebruikte.
Een ‘losse’ tekening van Rembrandt die kwalitatief zó goed is, dat niemand ooit aan de toeschrijving heeft getwijfeld, dat kan ook. In die categorie valt de ‘Slapende Hendrickje’ uit de collectie van het British Museum. De tekening van het slapende zittende meisje van Willem Drost (1633-1659) werd lang als een échte Rembrandt beschouwd: geen wonder, hij is prachtig. Voor een paar maanden is ze nu hoogtepunt onder de hoogtepunten in Het Rembrandthuis en siert de omslag van de catalogus.
De expositie ‘Rembrandt, of niet? Oude tekeningen, nieuwe namen’ in Museum Het Rembrandthuis duurt van 1 februari t/m 27 april. Voor meer informatie: www.rembrandthuis.nl
Rembrandt, Twee zittende mannen in gesprek, Berlijn, Staatliche Museen, Kupferstichkabinet. Foto Museum Het Rembrandthuis
