Rembrandt, Zelfportret met Saskia, 1629-1633, Rijksmuseum, Amsterdam - Legaat van de heer en mevrouw De Bruijn-van der Leeuw, Muri, Zwitserland
Door Hannah van Herk
*Sommige stellen zijn zo beroemd, dat voornamen genoeg zijn: Charles en Diana. Yolanthe en Wesley. Rembrandt en Saskia. Het huwelijk van Nederlands beroemdste schilder en zijn Friese vrouw is de rode draad in de tentoonstelling over het liefdesleven van de elite in de Gouden Eeuw. Hofmakerij, bruiloft, huwelijksleven, het krijgen, ontberen of verliezen van kinderen en partners: zowel de glamour als haar keerzijde komen aan bod in de schitterende tentoonstelling 'Rembrandt & Saskia: Liefde in de Gouden Eeuw'.
Voor de tentoonstelling zijn meer dan 70 bruiklenen uit heel Europa naar Leeuwarden gehaald en het museum heeft ook nadrukkelijk uit de eigen collectie geput. Het Fries museum sluit het culturele jaar groots af – en de tentoonstelling is een prachtige opmaat naar een nieuw Rembrandt-jaar: 2019 is zijn 350e sterfjaar.
Huwelijkshart met kettinkje, 1600-1700, zilver, Fries Museum
Het dominante beeld bij het betreden van de tentoonstelling is een gegraveerd zilveren huwelijkshart, dat de opdrachtgever indertijd een fortuin moet hebben gekost. Er is veel op te zien en groot op de rode wand ernaast afgedrukt. Daardoor zie je niet alleen de vrouw en het kindje in de wieg, maar ook het leuke papkommetje dat ervoor staat. 'Liefde is het begin, dat gaat alles te boven. Want waar geen liefde is, daar kan men God niet loven', staat erbij. Maar voor mensen uit de 17e eeuw was het huwelijk vooral een rationele aangelegenheid. Mensen trouwden het liefst met een partner uit een min of meer gelijk milieu. Het doel was duidelijk: kinderen verwekken, opvoeden en opleiden, een verstandig huishouden voeren en zorg dragen voor kapitaal en status. Een op passie gebaseerde verbintenis was onwenselijk; passie is tijdelijk. Een huwelijk moet duurzaam en stabiel zijn. Maar de 17e-eeuwers wisten ook dat de kans op een succesvol huwelijk groter is, als de partners met elkaar kunnen opschieten.
Detail van Huwelijksbord van Albert Sybrand van Eminga en Maria thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, 1642, olieverf op paneel, Fries Museum, Leeuwarden/collectie Koninklijk Fries Genootschap. Eigen foto
Rembrandt van Reijn en Saskia Uylenburgh leerden elkaar kennen in 1633 en trouwden in 1634. Het echtpaar verhuisde na de bruiloft in het Friese Sint Annaparochie naar Amsterdam, waar Rembrandt zijn atelier had. Ze kregen vier kinderen, waarvan de eerste drie stierven in de wieg. Alleen zoon Titus (1641 – 1668) overleefde. Enkele maanden na zijn geboorte overleed Saskia op 29-jarige leeftijd, waarschijnlijk aan tuberculose.
Eigen foto
Het verhaal van Rembrandt en Saskia is door de tentoonstelling heen duidelijk te herkennen. De achtergronden zien eruit als koperen etsplaten met daarop een van Rembrandts eigen etsen of tekeningen afgedrukt. Het creëert steeds een intieme omgeving, die zich onderscheidt van schilderijen en objecten er omheen, waar de werken veel meer etaleren: kijk naar deez' schoonheid, deugdzaamheid, liefde, rijkdom, macht. Rembrandt en Saskia waren niet het meest representatieve societykoppel uit de Gouden Eeuw, vertelt curator Marlies Stoter: 'Saskia's vader was jurist, haar broers waren juristen, het had voor de hand gelegen als Saskia met een jurist was getrouwd. Maar ze kwam Rembrandt tegen... En dankzij Rembrandts tekeningen, etsen en schilderijen van Saskia krijg je ook een beeld van het leven áchter de voordeur. Wij komen zo dichter bij hun huwelijk. Rembrandt schetst Saskia als ze in bed zit of wanneer ze haar haren kamt of dat er een kindje is dat bang is voor een hond. Rembrandt maakt ook heel persoonlijke tekeningen en dat maakt hem zo bijzonder.'
Rembrandt van Rijn, Het ledikant, 1646, ets. Teylers Museum, Haarlem
De tentoonstelling is er een feest van verhalen en beelden. Over hoe je verliefd wordt, hoe het huwelijksfeest eruit ziet en wat er daarna allemaal gebeurd. Indrukwekkend is de uitgelichte vitrine met zilveren huwelijkskistjes. Omdat er soms ook onderkant namen of de familiewapens zijn gegraveerd, heeft het museum de kistjes opgehangen aan ragdunne staaldraadjes. Hierdoor lijken ze gewichtloos in de ruimte te zweven.
Prachtig en ontroerend is ook de kinderzaal: levende, overlevende, zelfs doodgeboren kindjes. Op een groot schilderij staat een kindje wat apart van het andere broertje en zusje. Ook het ringetje met doodshoofdje aan de vinger geeft aan dat het – ten tijde van het schilderen – overleden was.
Campagnebeeld: Rembrandt van Rijn, Saskia en profil in rijk gewaad,1633-1642, olieverf op paneel, Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäildegalerie Alte Meister
De tentoonstelling sluit met een topstuk (tevens het campagnebeeld): Saskia en profil in rijk gewaad. Rembrandt voltooide dit portret van een met sieraden behangen Saskia na haar dood. Het is eigendom van de Gemäldegalerie Alte Meister in Kassel en voor het eerst in ruim 250 jaar in Nederland.
In het zeer leesbare en interessante boek dat bij de tentoonstelling verschijnt, belichten experts uit binnen- en buitenland het leven van Rembrandt, Saskia en de bijzondere huwelijksgebruiken in de 17de eeuw.
De tentoonstelling Rembrandt & Saskia: Liefde in de Gouden Eeuw is van 24 november 2018 t/m 17 maart 2019 te zien in het Fries Museum in Leeuwarden. Voor meer informatie: http://www.friesmuseum.nl
