Rembrandt, Naakte vrouw zittend op een verhoging, c. 1631, ets, Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis
*Wie in Het Rembrandthuis in de tijdcapsule stapt, ontmoet in de Gouden Eeuw niet alleen Rembrandt, maar in het atelier bij zijn huis ook zo’n veertig leerlingen die les van de grote meester kregen. Dankzij dr. Judith Noorman is er voor het eerst een overzicht tot stand gekomen van tekenen naar naaktmodel in de Jodenbreestraat en op andere plekken in het Amsterdam van de zeventiende eeuw. Het was al wel bekend dat er in die tijd naakten werden getekend; een cruciale bron om dat dieper uit te spitten waren de duizenden rechtszaken die het Amsterdams Stadsarchief van overtredingen tegen de goede zeden bewaart. Prostitutie was verboden, maar ook naakt poseren werd als 'oneerbare bezigheid' beschouwd, leren we van Noorman in de (prachtige) catalogus bij de expositie ‘Rembrandts naakte waarheid’.
Dat beloofde weinig goeds voor Catarina Jans, over wie Willem Strijcker, Nicolaes van Helt Stockade, Ferdinand Bol, Govert Flinck en Jacob van Loo op 27 juli 1658 verklaarden dat zij 'poedelnaakt' voor hen had geëxposeerd.
Rembrant, Zittend naakt vrouwelijk model, c 1661, pen en penseel in bruine inkt, gouache, Chicago, Art Institute of Chicago
De expositie vergelijkt naakten die leerlingen en Rembrandt maakten en toont ook het verschil met de groep die rond 1650 elders in Amsterdam naar naaktmodel tekende. Onder hen Govert Flinck, Jacob Adriansz Backer en Jacob van Loo, die Noorman kwalificeert als ‘volleerde meesters’, behorend ‘tot de top van de Amsterdamse kunstenaarsgemeenschap’.
Kort samengevat negeerde Rembrandt in zijn werk het gangbare schoonheidsideaal: hangende borsten, rimpels en vetrollen, hij presenteerde zonder mankeren letterlijk alle details van de realiteit. Door een vergelijking met een naakt van Van Loo verduidelijkt Noorman het verschil: ‘Van Loo verbeterde de natuur door dergelijke details weg te laten en de anatomie zorgvuldig te articuleren.’ Het dilemma waar kunstenaars voor stonden: ‘Men kon proberen de natuur te verbeteren of haar onvoorwaardelijk na te bootsen.’ Rembrandt werd in dat debat steeds vaker als zondebok aangewezen. Onvoorwaardelijk nabootsen werd bijvoorbeeld door Samuel van Hoogstraten en Jan de Bisschop – tijdgenoten - ‘onaengenaem en walgelijk’ en ‘afsienelijck’ genoemd.
De expositie ‘Rembrandts naakte waarheid’ in Museum Het Rembrandthuis duurt tot en met 16 mei. De gelijknamige catalogus (WBooks) kost 24,95 euro. Voor meer informatie: http://www.rembrandthuis.nl
Govert Flinck, Liggend naakt vrouwelijk model, c. 1657, zwart en geel-wit krijt op blauw papier, Parijs, Fondation Custodia, Collection Frits Lugt
